СТАНЬ VIP

Եղիշե Չարենց

В этом разделе запрещается писать русскими или латинскими буквами.
Այս բաժնում կարելի է գրել միայն հայերեն տառերով

Եղիշե Չարենց

Сообщение:#1  Сообщение Армине » 30 апр 2008, 23:00

Կենսագրություն

1897- 1937
Եղիշե Չարենց

Текст:
1897, 01 մարտ (նոր տոմարով՝ 13 մարտ), Կարս - Ծնունդը՝ ըստ “Չափաբերական մատյանի”: Հայրը՝ Աբգար Մարգարի Սողոմոնյան, մայրը՝ Թեկղե Ավետիքի Միրզայան: Դավանանքը՝ հայ լուսավորչական:

Ծնողները ծագումով Մակուից էին, այդ իսկ պատճառով նա եւս երբեմն իրեն մակվեցի է համարել՝ “Հայրենիքս է Խանի Մակուն”, “Բանաստեղծ՝ ծնված Մակու քաղաքում”:




Հայրը պարսկահպատակ էր եւ զբաղվում էր առեւտրով: Եղիշեից բացի ուներ եւս վեց երեխա՝ Աշխեն, Մարիամ, Աննա, Գեղամ, Սերոբ, Սողոմոն:

Սողոմոնյանների ընտանիքը 1883-ին Մակուից գաղթել է Կարին (Էրզրում), այնուհետեւ այնտեղից՝ Կարս: Չարենցի հայրը մահացել է 1918-ին, մայրը՝ 1932-ին:

Կարսը Ռուսաստանին միացվեց 1877թ. նոյեմբերի 6-ին: Ռուսական զորքերի հրամանատարը գեներալ Հ. Լազարեւն էր: Քաղաքը դարձավ Կարսի մարզի կենտրոն: 1913-ին ուներ 12.175 բնակիչ:

1908-1912 - Սովորել է ծննդավայրի ռեալական ուսումնարանում: Վերջինս բացվել էր 1906թ. հոկտեմբերի 15-ին: 1921-ին լրացրած կուսակցական հարցաթերթիկում նշում է, որ ստացել է “Միջնակարգ դպրոցի 5-րդ դասարանի կրթություն”: Այլ առիթներով գրում է 4-րդ դասարանի կրթություն: Գիտելիքների պակասը լրացրել է անհագուրդ ընթերցանությամբ:

1910 - Ռեալական ուսումնարանի աշակերտների ջանքերով հրատարակվում է “Գարուն” ալմանախը, որի մեջ տպագրվում է տարվա չորս եղանակներին նվիրված Չարենցի ոտանավորների շարքը:

1912, հուլիս - Թիֆլիսի “Պատանի” ալմանախում Եղիշե Սողոմոնյան ստորագրությամբ տպագրվում է “Ծաղիկները հեզ թեքվում են քամու օրորի տակին” բանաստեղծությունը: Հեղինակը դժգոհ էր, քանի որ խմբագիրը 40-50 տող բանաստեղծությունից թողել էր 8 տող:

1914 - Կարսում, Շ. Կ. Սուրենյանի “Արեւագալ” տպարանում լույս է տեսնում Չարենցի անդրանիկ “Երեք երգ տխրադալուկ աղջկան” ժողովածուն՝ նվիրված բանաստեղծի առաջին մտերմուհիներից մեկին՝ Աստղիկ Ղոնդախչյանին:

Գրքի վրա արդեն գրված էր Չարենց գրական անունը: Ինքը Մահարուն հետագայում պատմել է, թե Կարս էր եկել Չարենց ազգանունով մի բժիշկ, որի ցուցատախտակի “Չարենց” մակագրությունն էլ վերցրել է: Պատանեկան տարիների մտերիմները այլ բացատրություններ էլ են տալիս: Ըստ Կարինե Քոթանջյանի՝ բանաստեղծը Չարենց է վերամկրտվել, որովհետեւ մանկուց եղել է չար երեխա: Նրան այնքան են չար ասել, որ Չարենց էլ մնացել է: Իսկ Անուշավան Զիդեջյանը (Վիվան) բանաստեղծի կողմից վկայել է, որ Չարենց անունն առաջացել է Պուշկինի “Անչար” ոտանավորի հնչունական տեղաշարժերի հետեւանքով:

1915, օգոստոս - Զինվորագրվում է հայ կամավորական 6-րդ գնդին, որը շուտով միավորվում է 7-րդ գնդին եւ վերակազմավորվում որպես 7-րդ գունդ: Հրամանատարը իշխան Հովսեփ Արղության Երկայնաբազուկն էր: Սեպտեմբերի 30-ին կազմվել է ճակատ մեկնող հայ կամավորականների գնդի ցուցակը: Գունդը հասել է Վան եւ մինչեւ դեկտեմբեր ամիսը ծավալել մարտական գործողություններ: Չարենցը մասնակցել է Թափառեզի, Սուլդուզի մարտերին: Պատերազմի սարսափների զգացողությամբ 1915-1916-ին գրեց “Դանթեական առասպել” պոեմը, որը 1916-ին լույս տեսավ Թիֆլիսում: Պոեմը տեղագրված է՝ Տաճկաստան-Պարսկաստան, ռազմաճակատ”: Ուներ ձոն՝ “Միհրան Մարգարյան, Ստեփան Ղազարյան եւ Աշոտ Միլիոնչյան նահատակ ընկերներիս, որ ընկան սրբազան մարտում Սրբազան եւ սիրուն Հայրենիքի համար”:

1915 - Առանձին գրքով Թիֆլիսում լույս է տեսնում “Կապուտաչյա հայրենիք” պոեմը:

1916 - Ընդունվում է Մոսկվայի Շանյավսկու համալսարան: 1921-ին լրացրած կուսակցական հարցաթերթիկում գրում է, որ 2 տարի սովորել է Մոսկվայի ժողովրդ. (Շանյավսկոգո) համ.”:

1917, փետրվար - Շանյավսկու համալսարանի ուսանողների խմբում մասնակցել է Բուտիրյան բանտից քաղբանտարկյալների ազատագրմանը:

1917-ին Մոսկվայում լույս է տեսնում “Բանաստեղծություններ. Ծիածանը” ժողովոծուն: Գիրքն ուներ ձոն՝ “Իրիկնային քրոջս - Կարինե Քոթանջյանին”:

1917 - Թիֆլիսի Գոլովինսկի պողոտայի վրա գտնվող “Մի բաժակ թեյ” թեյարան - սրճարանում Չարենցը տեսնում է Վահան Տերյանին, որը նրա գրական կուռքն էր: 1912-ին Կարսում գնել էր նրա “Բանաստեղծություններ” գիրքը: Տերյանին Չարենցը համարում էր “Մի ամբողջ կուլտուրա”: Ամբողջ կյանքում Տերյանի գրական ու մարդկային ներկայությունը ուղեկցել է նրան: Իր հերթին Տերյանը եւս ճանաչել է Չարենցին: 1919թ. դեպքերի մտաբերումով Ա. Կարինյանը գրում է, որ Տերյանը “... համենայն դեպս գտնում է, որ նորագույն բոլոր հայ բանաստեղծների շարքում ամենից տաղանդավորը Եղիշե Չարենցն է:

- Այսօր հատկապես, առայժմ գոնե, Եղիշե Չարենցն է միակ իսկական պոետը կովկասահայ իրականության մեջ”:

1918 - Տարեսկզբին, թուրքական հարձակումների ուժեղացման հետ, Սողոմոնյանների ընտանիքը տեղափոխվում է Մայկոպ: Նույն թվականին Չարենցն այցելել է ծնողներին եւ մասնակցել Հյուսիսային Կովկասի քաղաքական իրադարձություններին:

1918, դեկտեմբեր - Թիֆլիսում լույս է տեսնում “Սոմա (Նոր վեդյան պոեմ)” գիրքը:

1919, սեպտեմբեր-նոյեմբեր - Կարսը եւ նահանգը թուրքերից ազատագրվելուց հետո՝ ուսուցչություն է արել Կարսի մարզի Բաչքյադիկլար գյուղի դպրոցում:

1919, 18 հոկտեմբեր - Հայաստանի գրական ընկերությունը Երեւանում կազմակերպում է Չարենցի ստեղծագործության քննարկում: “Մի նոր բանաստեղծ” նյութով խորհրդարանի դահլիճում զեկուցում է հանրային կրթության եւ արվեստի նախարար Նիկոլ Աղբալյանը: Չարենցն այդ գրական միջոցառմանը ներկա չի եղել եւ այդ մասին տեղեկացել է մամուլից:

1919 - Թիֆլիսում լույս է տեսնում “Ամբոխները խելագարված” պոեմը:

1920, 1 հունվար - Նշանակվում է Հայաստանի Հանրապետությանհանրային կրթության եւ արվեստի նախարարության հատուկ հանձնարարությունների կոմիսար: Ըստ Նիկոլ Աղբալյանի “Եղիշե Չարենցն ու ես” հուշի՝ “մի պաշտոն “անձնական քարտուղար””: Նշանակման հրամանը ստորագրել է նախարար Նիկոլ Աղբալյանը: Այդ աշխատանքից իր դիմումի (“Խնդիր”) համաձայն ազատվել է նույն թվականի հունիսի 1-ին: Ազատման հրամաննն ստորագրել է նախարար Գ. Ղազարյանը:

1920 - Դիմել է ընդունվելու կոմունիստական կուսակցության շարքերը: Չարենցին տրվում է ՀԿ(բ)Կ 570 համարանիշի կուստոմսը՝ Խանջյանի ստորագրությամբ: ՀԿ(բ)Կ Երեւանի կոմիտեի որոշմամբ Չարենցը կուսակցությունից հեռացվել է 1926թ. սեպտեմբերի 7-ին՝ նախորդ օրը նրա նկատմամբ կալանավորման կանխարգել միջոց կիրառելուց հետո:

1920, 15 դեկտեմբեր - Աշխատում է որպես ՀԽՍՀ լուսավորության ժողովրդական կոմիսարիատի արվեստի բաժնի վարիչ: Այդ պաշտոնում մնացել է մինչեւ 1921թ. հունիսը: Եղել է նաեւ լուսժողկոմիսարիատի կոլեգիայի անդամ:

1920 - Երեւանում լույս է տեսնում “Բոլորին, բոլորին, բոլորին (երեք ռադիոպոեմ)” գիրքը, որի մեջ զետեղված էին “Նաիրի երկրից”, “Դեպի ապագան”, “Բրոնզե թեւերը կարմիր գալիքի” պոեմները:

1920 - 1921 - Ըստ “Համառոտ կենսագրության”՝ Երեւանում աշխատել է նաեւ որպես մանկատների ուսուցիչ:

1921, 21 փետրվար - 4 ապրիլ - Ղամարլուի (Արտաշատ) ճակատում ծառայել է Յանիչեւսկու գլխավորած զինվորական գործող ջոկատում՝ “շարքային կարմիրբանակային, վերջում “Ազատամարտ” զրահագնացի քաղղեկ”: 1932թ. ստանում է կարմիր պարտիզանի թիվ 382 վկայականը:

1921, հունիս - Ամուսնանում է Արփենիկ Տեր-Աստվածատրյանի հետ: Ծնվել է Նախիջեւանի Ազա գյուղում 1899թ., ավարտել Թիֆլիսի Գայանյան դպրոցը, գիմնազիա, իսկ 1921-1922-ին Չարենցի հետ մեկտեղ ուսանել Մոսկվայում: Նրան են նվիրված “Տաղարան”, “Ութնյակներ արեւին” շարքերը:

1921, օգոստոս - Մոսկվայի Արեւելքի աշխատավորների կոմունիստական համալսարանի հասարակական գիտությունների բաժանմունքի գրական - գեղարվեստական բաժնի ուսանող:

1922, փետրվար-մայիս - Մոսկվայում Ա. Մյասնիկյանի հանձնարարությամբ լույս են տեսնում “Երկերի ժողովածու”-ի Ա եւ Բ հատորները, որոնք ամփոփում են նրա տասնամյա ստեղծագործական վաստակը:

1922, 14 հունիս - “Խորհրդային Հայաստան” օրաթերթում լույս է տեսնում Ե. Չարենցի, Ա. Վշտունու եւ Գ. Աբովի ստորագրած “Երեքի” դեկլարացիան: Որպես նոր արվեստի պատգամախոսներ՝ նրանք պահանջում էին հայ գրականության արմատական բարեփոխում: Բոլոր ծայրահեղություններով հանդերձ՝ “Երեքը” խմակցության գործունեությամբ Չարենցը Հայաստանում սկզբնավորեց բուռն գրական շարժում: “Երեքը” գոյատեւեց մինչեւ օգոստոս:

1922, 1-3 օգոստոս - Գրում է “Ասպետական” ռապսոդիան, որը լույս է տեսնում “Նորք” հանդեսի 1923թ. 2-րդ գրքում:

1922, 5 հոկտեմբեր - Գործուղվում է ուսանելու Մոսկվայի Բրյուսովի անվան բարձրագույն գրական - գեղարվեստական ինստիտուտում: Ուսումը երկար չի տեւում:

1922, 1 դեկտեմբեր - Մոսկվայի “Մուրճ եւ մանգաղ” հրատարակչությանը կից հայկական բաժնի գրաքննիչ Վ. Տեր- Գրիգորյանը դիմում է ԽՍՀՄ գլավլիտի վարիչ Լեբեդեվ-Պոլյանսկուն եւ զեկուցում, որ Չարենցի Մոսկվայում տպագրված երկհատորյակն ունի “ջարդարարական - կղերական - նացիոնալիստական” բովանդակություն:

ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի նախագահության 1923թ. փետրվարի 22-ի նիստում Վ. Տեր-Գրիգորյանի արարքը որակվում է որպես զրպարտություն, անհիմն եւ ակնհայտորեն սադրիչ: Հարց է հարուցվում նրան զբաղեցրած պաշտոնից ազատելու եւ պատասխանատվության ենթարկելու մասին:

1922 - Մոսկվայում լույս են տեսնում “Պոեզոզուռնա” ժողովածուն եւ “Ռոմանս անսեր” պոեմը:

1923, 1 հունվար - Մոսկվայում Չարենցը նամակ է գրում նույն քաղաքի հիվանդանոցներից մեկում բուժվող Հովհաննես Թումանյանին. “Այսօր ժամը չորսին ես Ալեքսանդր Ֆյոդորովիչի (Մյասնիկյանի՝ կազմող) հետ մեկնում եմ Երեւան, գնում եմ մեր երկիրը, խորապես համոզված լինելով, որ միայն այնտեղ, մեր հայրենի եզերքում մենք պիտի հնարավորություն ունենանք ստեղծելու մեր կուլտուրան, որը պետք է բխի ձեր ստեղծագործության, որպես տեղական ստեղծագործության, տրադիցիաներից: Ընդունեցեք իմ, Ձեր կրտսերագույն աշակերտի ամենաջերմ հարգանքները, հավատացած եղեք, որ ես Երեւանում սրտատրոփ պիտի սպասեմ Ձեր վերադառնալուն եւ պիտի գամ Թիֆլիս՝ իմ անհուն ակնածանքը բերելու Ձեր վաստակած եւ իմաստուն կյանքին, որը նվիրել է հայրենի եզերքին այնքան “շռայլ” ձեռքով հոգեկան բարիքներ եւ գանձեր”:

Իր հերթին Թումանյանը եւս բարձր է գնահատել Չարենցին. “Նորերից Չարենցն է, որ անպայման բանաստեղծ է, տաղանդավոր տղա է՝ բանաստեղծական անկեղծ տրամադրությամբ”:

1923, 10 ապրիլ - Երեւանում դասախոսել է “Ռուսական արդի պոեզիան” նյութով:

1923 - Երեւանի ժողովրդական համալսարանի ուսանող: Թոշակառու ուսանողների ցուցակում նրա անունը 35-րդն է:

1923 - Թիֆլիսում լույս է տեսնում “Կապկազ” թամաշան: Նկարիչ՝ Կարո Հալաբյան:

1923 - Կ. Պոլսում լույս է տեսնում “Պոեմներ” ժողովածուն: Խմբագիր՝ Պողոս Մակինցյան:

1923 - “Նորք” հանդեսում (թիվ 3) տպագրվում է Մ. Աբեղյանի “Տաղաչափության զարգացումը Չարենցի եւ ուրիշների բանաստեղծությունների մեջ” հոդվածը:

1924, մայիս - Ե. Չարենցի, Կ. Հալաբյանի եւ Մ. Մազմանյանի համագործաքցությամբ Մոսկվայում լույս է տեսնում “Standard” հանդեսի միակ համարը եւ Ա. Մյասնիկյանի հորդորով ոչնչացվում: Հանդեսը շարունակում եւ նոր պայմաններում փորձում էր իրականացնել “Երեքի” դեկլարացիայի հիմնադրույթները:

1924, 9 սեպտեմբեր - ՌԿ(բ)Կ անդրերկրկոմի քարտուղարության նիստում (քարտուղար՝ Մյասնիկյան) որոշվում է Չարենցին գործուղել արտասահման եւ հատկացնել անհրաժեշտ միջոցներ:

1924, 21 նոյեմբեր - Բաթումից մեկնում է արտասահմանյան շրջագայության: Լինում է Տրապիզոնում, Կոստանդնուպոլսում, Աթենքում, Հռոմում, Վենետիկում, Փարիզում, Բեռլինում: 1925թ. հուլիսի 31-ին արտասահմանից վերադառնում է Երեւան: Ուղեւորության ընթացքում գրել է “Լենինն ու Ալին” (Տրապիզոն), “Ստամբոլ” (Կ. Պոլիս), “Պոեմ հերոսական” (Հռոմ), “Կոմունարների պատը Փարիզում” (Բեռլին) պոեմները, “Դեպի Ստամբոլ” (Բաթում-Կ. Պոլիս), “Բելգիա - Լիեժ” (Փարիզ, Բեռլին) բանաստեղծությունները:

1924 - Մոսկվայում լույս է տեսնում “Կոմալմանախ” ժողովածուն:

1924 - Երեւանում լույս է տեսնում “Մաճկալ Սաքոյի պատմությունը” պոեմը:

1924 - Չարենցի խմբագրությամբ Երեւանում լույս է տեսնում “Կորչի՛ պատերազմը” գրական - գեղարվեստական ժողովածուն:

1924 - Վենետիկում լույս է տեսնում Սիմոն Հակոբյանի “Եղիշե Չարենց” մենագրությունը՝ առաջին լուրջ ուսումնասիրությունը Չարենցի ստեղծագործության մասին: Մինչ այդ մամուլում տպագրվել էին հոդվածներ եւ գրախոսություններ:

1925, 17 հուլիս - Արտասհամանում եղած ժամանակ ընտրվում է “Հոկտեմբեր” (այնուհետեւ վերանվանվել է “Նոյեմբեր”) կազմակերպության պատվավոր նախագահ:

1925, 13 սեպտեմբեր - “Խորհրդային Հայաստան” օրաթերթում լույս է տեսնում Չարենցի գլխավորած “Նոյեմբեր” միության դեկլարացիան, որը բացի նրանից, ստորագրել էին նաեւ Գ. Մահարին, Մ. Արմենը, Վ. Նորենցը, Գ. Սարյանը, Ս. Տարոնցին եւ ուրիշներ: Սեպտեմբերի 27-ին Երեւանում բացվում է “Նոյեմբեր” միության համահայաստանյան ժողովը, որը քննարկում է կազմակերպչական հարցեր: “Նոյեմբեր” միությունը 1925թ. նոյեմբերի 6-ին հրատարակում է “Նոյեմբեր” մեկօրյա թերթը, որի մեջ նյութեր ունի նաեւ Չարենցը: 1926թ. դեկտեմբերի 6-ին կուսակցական պարտադրանքով “Նոյեմբերը” միավորվում է Հայաստանի պրոլետարական գրողների ասոցիացիայի հետ՝ ստեղծվում է Խորհրդային Հայաստանի պրոլետարական գրողների միությունը:

1926 - Երեւանում լույս է տեսնում “Երկիր Նաիրի” վեպը: Գրել է 1921-1924 թթ., Մոսկվայում եւ Երեւանում: Գրելուն զուգընթաց տպագրել է “Նորք” հանդեսում (1922, 1923, 1925): 1926-ին “Երկիր Նաիրին” Մ. Շահինյանի առաջաբանով ռուսերեն լույս է տեսնում նաեւ Մոսկվայում (թարգմանիչ՝ Հակոբ Խաչատրյան):

1926 - Երեւանում լույս է տեսնում Գ. Վանանդեցու “Մարտիրոս Սարյան”, Եղիշե Չարենց” գիրքը:

1926, 5 սեպտեմբեր - Երեւանում ատրճանակի կրակոցով թեթեւ վնասվածք է պատճառում Մարիանա Այվազյանին, որին սիրահարված էր: Չարենցի դեմ հարուցվում է քրեական գործ: Նոյեմբերի 9-ի դատական նիստում դատապարտվում է 8 տարվա ազատազրկման (խիստ մեկուսացումով): Նույն նիստում պատժաչափը մեղմացվում է՝ դարձվում է 3 տարի (առանց խիստ մեկուսացման եւ իրավունքների սահմանափակման): Պատիժը կրում է Երեւանի բանտում՝ “Ուղղիչ տանը”: Այս ընթացքում կնոջ վիճակի վատացման եւ մահվան կապակցությամբ նրան տրվել է 7 օր արձակուրդ, իսկ դրանից հետո աննպատակահարմար է համարվել հոգեկան ծանր դրության մեջ նրան կալանքի տակ պահելը: 1927թ. հունվարի 8-ին որոշվում է կալանքը փոխարինել “հարկադիր բժշկությամբ՝ ուղարկելով նրան սանատորիաներից մեկը”:

1927, հունվարի 1-2-ի գիշեր - Արտաարգանդային հղիություն ախտորոշմամբ Երեւանի 1-ին հիվանդանոցում վախճանվում է կինը՝ Արփենիկ Տեր-Աստվածատրյանը: Չարենցը շատ ծանր է տարել կնոջ մահը: Նրա հիշատակին են նվիրված ձոնված “Էպիկական լուսաբաց” ժողովածուն, “Նավզիկե” պոեմը, այլ բանաստեղծություններ:

1927 - Թիֆլիսում լույս են տեսնում “Ռուբայաթ”, “Ժողովածու պոեմների”, “Հիշողություններ Երեւանի ուղղիչ տնից” գրքերը:

1928, 1 հուլիս - Աշխատանքի է անցնում Հայպետհրատի գեղարվեստական ենթաբաժնում որպես վարիչ: 1930թ. հունիսի 1-ին կազմավորվում է գեղարվեստական բաժին, որի վարիչ է նշանակվում նա: 1934թ. ապրիլի 1-ին նշանակվում է դասականների հրատարակության պատասխանատու խմբագիր եւ այդ պաշտոնից ազատվում է 1935-ի մարտի 8-ին: Նույն օրն էլ Հայաստանի գրողների միություն է դիմում “Հայտարարությամբ” եւ պահանջում իրեն ազատել միության շարքերից:

1928, նոյեմբեր-դեկտեմբեր - Գրում է “Խմբապետ Շավարշը (Մի հատված “Ապստամբություն” չափածո վեպի առաջին գլխից)” պոեմը: Լույս է տեսնում “Նոր ուղի” ամսագրում (1929, թիվ 1):

1928 - Կազմում է “Գրականության դասընթաց” դասագիրքը: 1928-1933 թթ. կազմել եւ լույս է ընծաել 14 անուն դպրոցական դասագիրք եւ քրեստոմատիա: Իսկ 1936-ին մասնակցել է հայոց լեզվի եւ գրականության ծրագրերի կազմման աշխատանքներին:

1929 - Մոսկվայում լույս է տեսնում “Չորս բալլադ” ժողովածուն:

1929 - Մոսկվայի քաղաքային 2-րդ հիվանդանոցում երիկամի վիրահատությունից հետո (քարի հեռացում) սկսում եւ մինչեւ կյանքի վերջը շարունակում է օգտագործել թմրադեղեր:

1930 - Երեւանում լույս է տեսնում “Էպիքական լուսաբաց” ժողովածուն: Փետրվարի 2-ին գրողների տանը կազմակերպվում է գրքի քննարկումը: Զեկուցում է Հ. Գյուլիքեվխյանը:

1931, 19-21 փետրվար - Լուսժողկոմատի կազմակերպած պոեզիայի հարցերին նվիրված ասուլիսում դասախոսում է “Ներկա պրոլետարական գրականության հիմնական տենդենցները” նյութով:

1931, մարտ - Ներգրավվում է Հայաստանի պրոլետարական գրողների ասոցիացիայի, իսկ նոյեմբերին՝ Անդրկովկասյան պրոլետարական գրողների վարչությունների կազմում:

1931, 3 օգոստոս - ՀԳՄ քարտուղարության որոշմամբ գրողները կցվում են արտադրական ձեռնարկությունների: Չարենցը կցվում է Երեւանի ծխախոտի գործարանին:

1931, 29 սեպտեմբեր - Ամուսնանում է Իզաբելա Նիազովայի հետ (ծնվ. 1909թ.), որը Մոսկվայում ավարտել էր 7-ամյա դպրոց: Ծնողները Բաքու էին տեղափոխվել Շամախիից: Իզաբելայից Չարենցն ունենում է երկու դուստր՝ Արփիկ (1932թ.) եւ Անահիտ (1935թ.): Մահացել է 1969-ին Երեւանում:

1932, 17 փետրվար - Դիմում է Կենտկոմ եւ առարկում այն որոշման դեմ, որով մի քանի գրողների, նաեւ իրեն, մեկ տարով ազատում են զբաղեցրած պաշտոնից, նյութապես ապահովում, որպեսզի նվիրվեն գրական աշխատանքի: Այդ կապակցությամբ գրում է. “Ես ինձ չեմ պատկերացնում, թե ինչպես կարելի է միանգամայն կտրվել պրակտիկ աշխատանքից եւ զբաղվել ստեղծագործությամբ: Պետհրատի աշխատանքը միակ պրակտիկ ասպարեզն է, որին կապված եմ ես,- ինձ համար մի չափազանց հետաքրքիր ասպարեզ, որի մեջ կատարած իմ աշխատանքը, կարծում եմ վնասակար չէ ոչ ինձ, ոչ էլ պետհրատի համար”:

1932, փետրվար - “Նոր ուղի” ամսագրում (թիվ 2) տպագրվում է Հարություն Մկրտչյանի (Քսպե) “Խորհրդային Հայաստանի պոեզիան” հոդվածը, որի մեջ Չարենցի “Էպիքական լուսաբաց” ժողովածուի կապակցությամբ օգտագործվել են “իդեոլոգիական սխալներ”, “իդեալիստական երկվություն”, “ծայրահեղ ինդիվիդուալիստ”, “սուբյեկտիվ իդեալիստ”, “Չարենցը սայթաքել է”, “Մեր պոեզիան պետք է ընթանա տրամագծորեն հակառակ ուղիով” արտահայտությունները:

Այս հոդվածի հեղինակին Չարենցը բազմիցս խարազանեց իր էպիգրամներում:

1932, մարտ - “Գրական թերթում” (թիվ 2) տպագրվում է Ն. Զարյանի “Բաց նամակ Եղիշե Չարենցին” նյութը, որի մեջ գրում է. “Էպիքակակն լուսաբացում” ... դու ավելի ես նահանջում դեպի ինդիվիդուալիզմի ինքնահանգստացուցիչ հանգրվանը: ... Հիմնականում սխալ ես լուծում կլասիկներին օգտագործելու հարցը: ... Քո նահանջի եւ լռության պատճառն այն է... որ դու... մասսաների հետ թույլ ես կապված...”:

1932, 23 ապրիլ - ՀամԿ(բ)Կ Կենտկոմը որոշում է ընդունում “Գրական-գեղարվեստական կազմակերպությունների վերակառուցման մասին”: Մայիսի 9-ին ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմը ընդունում է համանման որոշում՝ “Հայաստանի գրական-գեղարվեստական կազմակերպությունների վերակառուցման մասին”: Չարենցն ընդգրկվում է ՀԳՄ-ի վերակառուցման նպատակով ստեղծված հանձնախմբի կազմում:

1932, 4 դեկտեմբեր - Չարենցի գրական գործունեության 20-ամյա հոբելյանը նշելու նպատակով գրողների միությունում ստեղծվում է հանձնաժողով՝ Բակունց, Մահարի, Արմեն, Ալազան, Դաբաղյան: Սակայն հոբելյանը չի նշվում: 20-ամյակի կապակցությամբ լույս է տեսնում “Երկեր” մեծադիր հատորը, որն իմի է բերում նրա լավագույն էջերը:

1932 - Երեւանում լույս է տեսնում “Հոկտեմբեր-Նոյեմբեր” տարեգիրքը՝ նվիրված գրականությանը, արվեստին, գիտությանը եւ ժողովրդական տնտեսությանը:: Գրքի պատասխանատու խմբագիրը Չարենցն էր: Տեխնիկական խմբագրությունն արել էին Չարենցը եւ Տ. Խաչվանքյանը, ձեւավորել էր Հ. Կոջոյանը: Խմբագրության կազմում են Չարենցը, Բակունցը եւ Եղիա Չուբարը: Գրքում զետեղված է նաեւ Չարենցի կենսագրությունն ու “Գովք խաղողի, գինու եւ գեղեցիկ դպրության” պոեմը:

1933, 21 ապրիլ - “Գրական թերթում” լույս է տեսնում Մ. Արմենի “Չարենցի եւ հարակից խնդիրների մասին” աղմկահարույց հոդվածը, որի մեջ ընդդեմ սոցիալիստական ռեալիզմի պաշտպանվում էր ազգային հատկանիշների խտացման դիրքորոշումը, որի կրողն էր Չարենցը: Արմենը գրում է, որ Չարենցի ուղին “շարունակ եղել է ազգային հատկանիշների կոնսոլիդացիայի ուղին իր երկերում...”: Նրա ստեղծագործությունն ընթացել է “ազգային ինքնորոշման ճանապարհով”:

1933, 14 նոյեմբեր - ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմը Ա. Խանջյանի բացակայությամբ որոշում է ընդունում “Հայպետհրատի արտադրանքի իդեոլոգիական անկայունության մասին”: Ըստ այդմ որոշվում է՝ “2. Արգելել Չարենցի “Գիրք ճանապարհիի” հրապարակումը: 4. Հեռացնել Չարենցին պետհրատի գեղարվեստական սեկտորի վարիչի պաշտոնից...”:Նոյեմբերի 22-ին ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի բյուրոն Խանջյանի ղեկավարությամբ վերանայում է Նոյեմբերի 14-ի որոշումը. “Վերականգնել ընկ. Չարենցին պետհրատում իր նախկին աշխատանքում, նշելով, որ նրա նկատմամբ հարուցված մեղադրանքը հանդիսանում է ոչ ճիշտ”: Սակայն աննպատակահարմար են գտնում “Գիրք ճանապարհիի” թողարկումը:

1933, 1 դեկտեմբեր - Հայ գրողների ընդանուր ժողովում զեկուցում է Վ. Կիրպոտինը, քննադատում է Արմենի “Չարենցի եւ հարակից խնդիրների մասին” հոդվածը եւ դատապարտում Չարենցի ու նրա համախոհների գրական դիրքորոշումը:

Նույն օրը Չարենցը զայրալից ու վրդովված նամակ է հղում Մ. Շահինյանին եւ խոսում այն ծանր կացության մասին, որի մեջ հայտնվել է ինքը “Գիրք ճանապարհին” արգելվելուց հետո: Տեղեկացնում է, որ համանման բովանդակության մի նամակ 2 օր առաջ օդային փոստով ուղարկել է Ստալինին:

1934, 7 ապրիլ - Դիմում է գրողների միության կազմկոմիտեին եւ ցանկություն հայտնում զեկուցելու հետեւյալ նյութերով՝ 1. Խորհրդային գրականության լեզուն, նրա նվաճումները, թերությունները, զարգացման ներկա հեռանկարները, 2. Հետհոկտեմբերյան հայ պոեզիայի տաղաչափությունը եւ նրա զարգացման տենդենցները եւ հեռանկարները, 3. Ռուսական խորհրդային պոեզիան, նրա ձեւական տենդենցներն ու հեռանկարները եւ ազդեցությունը հայ խորհրդային պոեզիայի վրա:

Հունիսի 28-ին բանախոսում է “Մեր գրական լեզվի զարգացման տենդենցները եւ Դ. Դեմիրճյանի լեզուն” նյութով:

1934, 6 մայիս - “Գիրք ճանապարհի” գրքի արգելքի պատճառով դիմում է “Հ.Խ.Գ.Մ. կազմկոմիտեին”՝ “Ելնելով այս հանգամանքից, խնդրում եմ մինչեւ իմ գրքի մասին դրական լուծում ստանալը համարել ինձ Խ. Գ. միությունից դուրս”:

1934, հուլիսի վերջ - Երեւանում 5000 օրինակ տպաքանակով լույս է տեսնում “Գիրք ճանապարհի” ժողովածուն: Նկարիչ-ձեւավորող՝ Հակոբ Կոջոյան: Գիրքը պետք է լույս տեսներ 1933-ին: Բայց այն դարձել էր բանսարկությունների առարկա եւ Կենտկոմի կարգադրությամբ կալանվել: Չարենցն ստիպված գրքից հանում է “Աքիլլե՞ս, թե՞ Պյերո” պոեմը եւ դրա փոխարեն ավելացնում “Արվեստ քերթության” եւ “Գիրք իմացության” բաժինները:

1934, 1-5 օգոստոս - Երեւանի կուլտուրայի տանը հրավիրվում է Հայաստանի գրողների առաջին համագումարը: 7-րդ նիստում, օգոստոսի 5-ի երեկոյան ելույթ է ունենում Չարենցը: Նա ընտրվում է ՀԳՄ վարչության եւ ԽՍՀՄ գրողների համագումարի պատվիրակության կազմում:

1934, օգոստոսի սկիզբ - Երեւանում Չարենցի թարգմանությամբ լույս է տեսնում Մ. Գորկու “Բանաստեղծություններ եւ լեգենդներ” գիրքը, որը նախատեսված էր խորհրդային գրողների առաջին համագումարի պատգամավորներին նվիրելու համար:

1934, 17 օգոստոսի - 1 սեպտեմբեր - Տեղի է ունենում ԽՍՀՄ գրողների առաջին համագումարը: Օգոստոսի 29-ին, համագումարի 20-րդ նիստում ելույթ է ունենում Չարենցը: Նրա ելույթը ժամանակին տպագրվել է “Հանուն սինթետիկ արվեստի” վերնագրով:

1934 - Չարենցի խմբագրությամբ լույս է տեսնում Մ. Մեծարենցի “Երկերի լիակատար ժողովածու” շքեղ հատորը:

1934 - Չարենցի խմբագրությամբ լույս են տեսնում Ջ. Սվիֆտի “Գուլիվերի ճանապարհորդությունները” (թարգմանիչ՝ Կարեն Միքայելյան), Ֆիրդուսու “Ռուստամ եւ Սոհրաբ” (թարգմանիչ՝ Գեւորգ Ասատուր) գրքերը: Խմբագրում է Շեքսպիրի “Արքա Լիրի” Հ. Մասեհյանի թարգմանությունը:

1934-ից - Մասնակցում է “Անթոլոգիա հայ պոեզիայի” գրքի ստեղծման աշխատանքներին: Հայաստանի խորհրդայնացման 15-ամյակի եւ բրյուսովյան հրատարակության 20-ամյակի կապակցությամբ այս նոր գիրքը պիտի գար շարունակելու սկսված գործը: Գիրքը լինելու էր Բրյուսովի ժողովածուի լրացված ու վերափոխված հրատարակությունը, որի խմբագիրը պետք է լիներ Գորկին: Չարենցին հանձնարարվում է գրքի միջնադարյան եւ ժողովրդական պոեզիայի բաժնի աշխատանքների ղեկավարությունը: Սակայն նա գրքի ստեղծման աշխատանքներին բազմակողմանի մասնակցություն է բերում: “Անթոլոգիան” լույս է տեսնում 1940-ին, Մոսկվայում: Չարենցի անունը ոչ մի տեղ հիշատակված չէ:

1934, 30 դեկտեմբեր - Հանդիպում է Երեւանի պետական համալսարանի ուսանողության եւ դասախոսական կազմի հետ: Լեփ-լեցուն դահլիճում նրան դիմավորում են հոտնկայս եւ խանդավառ ծափերով: Նստելու տեղ չլինելու պատճառով հանդիսականների մի մասը խռնվում է միջանցքում: Ներածական խոսք է ասում Ս. Հարությունյանը, զեկուցում է Ռ. Զարյանը, ելույթ են ունենում Ս. Հակոբյանը եւ ԱՄՆ-ից ժամանած Պ. Սելյանը: Ասմունքով հանդես է գալիս Ա. Ոսկանյանը: Ելույթ է ունենում նաեւ Չարենցը, որին, մամուլի վկայությամբ, “դահլիճը դիմավորեց բուռն ու երկարատեւ ծափահարությամբ”:

1935, 9 հունվար - Որպես պատգամավոր մասնակցել է խորհուրդների 8-րդ համագումարին եւ ընտրվել է ՀԽՍՀ կենտգործկոմի անդամ:

1935, 25 փետրվար, 22 մարտ, 23 մարտ, 23 ապրիլ - ՀԽՍՀ ՆԳԺԿ վարչությունում հարցաքննվել է որպես ահաբեկիչ:

1935, 8 մարտ - Դիմում է գրողների միության վարչությանը եւ հայտարարում, որ այդ օրվանից “դուրս է գալիս գրողների կորպորացիայից”: Չարենցին ՀԳՄ շարքերից հեռացնելու կապակցությամբ տեղի է ունեցել երկու նիստ. մարտի 11-ին ՀԳՄ վարչության կուսակցական խմբակի, մարտի 13-ին, բանաստեղծի ծննդյան օրը, ՀԳՄ վարչության: Երկու նիստերն էլ “խստիվ դատապարտում են Չարենցի ըստ էության հակախորհրդային, հակահասարակական վերջին հայտարարությունը եւ գտնում անհրաժեշտ նրան հեռացնել Հայաստանի խորհրդային գրողների միությունից եւ վարչությունից”:

1935, 6 հունիս - վերականգնվում է Հայաստանի գրողների միության կազմում:

1935, հունիս - Մոսկվայում հանդիպում է Վիլյամ Սարոյանին: Այդ հանդիպման մասին հետագայում հիշարժան էջեր է գրել մեր մեծ հայրենակիցը, “Ես իմ անուշ հայաստանին” համարել մեր Տերունական աղոթքը՝ “Հայր մերը”:

1935, 9 հուլիս - Մոսկվայում հանդիպում է Ռոմեն Ռոլանին եւ բանակցում նրա “Ժան Քրիստոֆ” վեպը թարգմանելու մասին: Այդ կապակցությամբ 1935թ. սեպտեմբերի 30-ին նամակ է հասցեագրել Ռոլանին: Նույն թվականի հոկտեմբերի 20-ին Ռոլանը պատասխանել է. “Ուրախ եմ, իմանալով, որ իմ “Ժան Քրիստոֆը” թարգմանվելու է հայերեն”: Ռոլանի նամակը “Առաջաբանի փոխարեն” վերնագրով տպագրվում է “Ժան Քրիստոֆի” 1937-ին տպագրված 1-ին հատորում: Չարենցի անունը ոչ մի տեղ հիշատակված չէ:

1935, հուլիս - Բնակարան է ստանում Երեւան, Սունդուկյան 6 հասցեյով: Ներկայումս՝ Մաշտոցի 17, որտեղ գտնվում է բանաստեղծի տուն-թանգարանը:

1935, աշուն - Գրողների միությանը կից կազմակերպում է երկամյա երեկոյան գրական համալսարան: Մի կարճ ժամանակ Չարենցը դասավանդում է բանարվեստ եւ տաղաչափության հիմունքներ:

1935, 30 դեկտեմբեր - ՀԽՍՀ 15-ամյակի կապակցությամբ Մոսկվայում, Կրեմլում ԽՍՀՄ ղեկավարությունն ընդունում է Հայաստանի աշխատավորության պատվիրակությանը, որի կազմում գրողներից ներկա էին Ս. Զորյանը, Ն. Զարյանը եւ Վ. Անանյանը: Ստալինը Զորյանի հետ վարում է այսպիսի զրույց.

“Ստալին - Ինչպե՞ս է ապրում գրող Չարենցը:

Զորյան - Ոչինչ:

Ստալին - Նրան կարծեմ նեղացնում են:

Զորյան - Նա այժմ իրեն հրաշալի է զգում”:

Ստալինի այս վերաբերմունքից հետո Հայաստանի “Կոմունիստ” ռուսերեն թերթը 1936թ. հունվարի 20-ին տպագրում է հարցազրույց Չարենցի հետ, “Գրական թերթում” 1936թ. հունվարի 20-ին լույս է տեսնում Ալազանի “Օպերային թատրոն ունե՞ք... ինչպե՞ս է ապրում գրող Չարենցը”, իսկ 1936թ. փետրվարի 12-ին՝ Ս. Հարությունյանի “Չարենցը եւ կլասիկ պոեզիան” հոդվածները:

1936, 7 հունվար - ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի որոշմամբ Չարենցը նշանակվում է Ա. Ս. Պուշկինի մահվան 100-ամյակը նշող հոբելյանական հանձնաժողովի նախագահ: Նա կզմում է հոբելյանը կազմակերպելու եւ անցկացնելու արտակարգ հարուստ ծւագիր: Սակայն Խանջյանի սպանությունից հետո մեկուսացվում է այդ աշխատանքից, իսկ ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի 1936թ. դեկտեմբերի 27-ի որոշմամբ նշանակվում է նոր նախագահ: Չարենցը չի ընդգրկվում անգամ հանձնաժողովի կազմում:

1936, 2 փետրվար - Անդրերկրկոմի բյուրոն բավարարում է ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի խնդրանքը՝ “Գրող Եղիշե Չարենցին հատուկ բուժման նպատակով արտասահման ուղարկելու կապակցությամբ: Հատկացվում է անհրաժեշտ տարադրամ: Իսկ 1936թ. հունիսի 29-ին ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի բյուրոն որոշում է արտասահմանում գտնվելու ընթացքում Չարենցի ընտանիքին հատկացնել 800 ռուբլի: Խանջյանի սպանությունից հետո Չարենցի արտասահման մեկնելու գործը ձախողվում է: 1936թ. օգոստոսի 22-ին ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի բյուրոն որոշում է. “Նկատի ունենալով, որ Չարենցի արտասահման մեկնելը մոտիկ ժամանակներում չի իրականանա՝ չեղյալ համարել Կենտկոմի բյուրոյի 1936թ. հունիսի 29-ի որոշումը՝ Չարենցի ընտանիքին 800 ռուբլու չափով նպաստ տալու մասին”:

1936, 28 մայիս - Հայրենի հողին է հանձնվում Կոմիտասի աճյունը (մահ. 1935թ. հոկտ. 22-ին Փարիզում): Նրա մահվան ու հուղարկավորության տպավորություններով եւ հիշատակի ոգեկոչմամբ գրում է “Կոմիտաս”, “Կոմիտասի հիշատակին” պոեմները եւ մի քանի բանաստեղծություն:

1936, 9 հուլիս - Թիֆլիսում սպանվում է ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի առաջին քարտուղար Աղասի Խանջյանը: Չարենցի “Դոֆինը նաիրական” սոնետների շարքը կուսակցական եւ ազգային այդ ծանր աղետի սուր եւ հուսահատ գիտակցումն է:

1936, հուլիս - օգոստոս - Ձերբակալվում են բազմաթիվ հայ գրողներ ու մտավորականներ, որոնց ցուցմունքներում կան վկայություններ նաեւ Չարենցի մասին:

1936, օգոստոս - 1937 փետրվար - Գրում է “Որպես գորշ, դեղին տերեւներ” պոեմը եւ ուրվագծում վերահաս ողբերգությունը:

1936, 24 սեպտեմբեր - Ենթարկվում է տնային կալանքի: ՀԽՍՀ ՆԳԺԿ վարչությունը նրանից ստորագրություն է վերցնում՝ ըւտ որի “գտնվելով հետաքննության ենթակայության տակ, պարտավորվում է մինչեւ դատը չբացակայել քաղաքից”:

1936, 16 նոյեմբեր - ՀԽՍՀ ՆԳԺԿ կողմից ենթարկվում է հարցաքննության: Մեղադրվում է որպես հակահեղափոխական, նացիոնալիստ, տրոցկիստ, ահաբեկիչ:

1936 - Երեւանում լույս են տեսնում “Պոեմներ” եւ “Մաճկալ Սաքոյի պատմությունը” գրքերը:

1936-1937 - Գլավլիտի տարբեր “Գաղտնի” գրություններով Չարենցի գրքերը հանվում են գրադարաններից, գրախանութներում դադարեցվում է դրանց վաճառքը, ցրվում են տպագրության պատրաստ գրքերի շարվածքները:

1937, 17-21 ապրիլ - Տեղի է ունենում Հայաստանի գրողների ընդհանուր ժողովը: Չարենցի ժառանգությունն ուսումնասիրող Վ. Կիրպոտինը հայտարարում է. “Չարենցի ձեռքից բռնեց թշնամին”:

1937, 30 մայիս - Բաց նամակով դիմում է ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի առաջին քարտուղար Ամատունուն՝ ապացուցելու, որ ինքն անմեղ է:

1937, 24 հուլիս - Մեկնում է Ծաղկաձոր՝ գրողների տան կացարանից վտարված ընտանիքին Երեւան փոխադրելու համար: Զայրալից խոսքեր է նետում իր ընտանիքը այդ վիճակի հասցնողների հասցեին: Նրա արարքը գնահատվում է որպես խուլիգանություն եւ վիրավորանք՝ հասցված ՀԿ(բ)Կ ու ԽՍՀՄ ղեկավարությանը:

1937, 26 հուլիս - ՀԽՍՀ ՆԳԺ կոմիսար Մուղդուսու ստորագրությամբ լրացվում է օրդեր՝ Չարենցին ձերբակալելու եւ բնակարանը խուզարկելու համար: Նույն օրը ՀԽՍՀ ՆԳԺԿ 4-րդ բաժնի կողմից ձերբակալվում է: Նրան մեղադրանք է ներկայացվում ըստ ՀԽՍՀ քրեական օրենսգրքի 67, 68, 78 հոդվածների, նշվում, որ Չարենցը շարունակում է “ակտիվ պայքար մղել ընդդեմ խորհրդային իշխանության” եւ կալանավորում ՆԳԺԿ-ի ներքին բանտում: Չարենցի դեմ հարուցվում է նաեւ լրացուցիչ մեղադրանք՝ նախատեսված 17-65 հոդվածներով:

1937, 25 սեպտեմբեր - Իզաբելա Չարենցը դիմում է ԽՍՀՄ ժողկոմխորհի նախագահի տեղակալ Ա. Միկոյանին եւ խնդրում, հաշվի առնելով ամուսնու առողջական ծանր վիճակն ու անմեղսունակությունը, միջոցներ ձեռնարկել՝ ազատելու բանտից: Չարենցին ոչ միայն չեն ազատում, այլեւ այս նամակն առիթ է դառնում 1937թ. նոյեմբերի 23-ին ձերբակալելու Իզաբելային, մեղադրանք ներկայացնելու ըստ 69-րդ հոդվածի, որ նշանակում է, թե իշխանություններից թաքցրել է ամուսնու հանցագործությունները, եւ 1938թ. հուլիսի 15-ին, որպես սոցիալապես վտանգավոր տարր՝ 5 տարով աքսորելու Ղազախստան:

1937, 27 սեպտեմբեր - 6 հոկտեմբեր - Բանտում գիշերը նամակ է գրում Ա. Իսահակյանին եւ նրան ձոնում մի բանաստեղծություն: Նամակից. “Սիրելի Ավետիք, ներքեւում երգում էին քո երգը,- սիրտս լցվեց- եւ ես գրեցի հետեւյալ ստիխը. ընդունիր իբրեւ ձոն եւ ողջույն: ... Ոգով պայծառ եմ եւ առույգ, ընտանիքի հոգսն է միայն ինձ հոգեպես ընկճում եւ հոշոտում: Այդ էլ թողնում եմ ալլահին եւ հայ ժողովրդին”:

1937, 6 հոկտեմբեր - Բանտից նամակ է հղում կնոջը. “Ամուր եղիր, հարազատս,- եթե նույնիսկ փողոց գցեն: Չէ որ միայն մենք չենք տառապում, այլ շատ շատերը, նույնպիսի մարդիկ, իմչպես մենք ենք”:

1937, 27 նոյեմբեր - Առավոտյան ժամը 7-ին վախճանվում է Երեւանի բանտի հիվանդանոցում: Դրան նախորդել էր ծանր հիվանդությունն ու օրեր շարունակ տեւած անգիտակից վիճակը: Հաջորդ օրը կատարում են դիահերձում, ըստ որի՝ բազմաթիվ հիվանդությունները հասցրել էին “օրգանիզմի ընդհանուր հյուծման”, ինչն էլ, ըստ պաշտոնական կարծիքի, վերահաս մահվան պատճառ է հանդիսացել:

(Դավիթ Գասպարյան)


  • Եղիշե Չարենց
    • Կենսագրություն
    • ԱՆՎԵՐՆԱԳԻՐ
    • Երազ տեսա. Սայաթ-Նովեն մոտս եկավ սազը ձեռին
    • Աշուղ Սայաթ-Նովի նման՝ ես երգ ու տաղ պիտի ասեմ
    • ՊԱՏԳԱՄ
    • Ես իմ անուշ Հայաստանի արևահամ բարն եմ սիրում
    • ԹԻՖԼԻՍԻ ԿԻՆՏՈՆ
    • ՍՈՄԱ
    • ՄԱՀՎԱՆ ՏԵՍԻԼ
    • ԱՄԲՈԽՆԵՐԸ ԽԵԼԱԳԱՐՎԱԾ
    • ԿՈՍՏԱՆ ԶԱՐՅԱՆԻՆ
    • ՓՈՂՈՑԱՅԻՆ ՊՃՐՈՒՀԻՆ
    • Հայաստանին
    • Չարենցի Ձեռագրերի Հետ
    • ՀԱՅՐԵՆԻՔՈՒՄ
    • ԱՆՔՆՈՒԹՅՈՒՆ
    • Լուսմփոփի՜ պես աղջիկ՝ աստվածամոր աչքերով
    • Քույր, գուցե՜ չընկանք
    • ՔԱՄԻՆ
    • Մեր լեզուն
    • ՊԱՏԳԱՄ
    • ԸՆԿԵՐ
    • ՀԵՌԱՑՈՒՄԻ ԽՈՍՔԵՐ
    • ՄԱՀՎԱՆ ՏԵՍԻԼ
    • ՄՈՐՍ ՀԱՄԱՐ ԳԱԶԵԼ
    • Դու իմ գարնան առավոտ- ինչպե՞ս կանչեմ քեզ հիմա
    • Էլի գարուն կգա, կբացվի վարդը
    • Խելահեղ աչքերով, բոբիկ, մորուքդ հողմով ցիրուցան
    • Օ, ո՛չ, ես իմ այս էպիգրամներով
    • Չնչին, ինչպես Արարատին նետած քար
    • Ես սիրում եմ նստել ամեն իրիկուն
    • Ես գալիս եմ ահա:- Նայեցե՛ք, նայեցե՛ք
    • ԿԱՊՈՒՏԱՉՅԱ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻՑ
    • Այրած երգեր
    • Բալլադ սիրո
Последний раз редактировалось Армине 30 апр 2008, 23:00, всего редактировалось 2 раз(а).
Аватара пользователя
Армине (Автор темы)
Супермодератор
Супермодератор
Информация: Показать детали

Եղիշե Չարենց

Сообщение:#2  Сообщение Meriko » 30 апр 2008, 23:01

ԱՆՎԵՐՆԱԳԻՐ

Կնոջս և բարեկամիս` Իզաբելլային


Իմ մահվան օրը կիջնի լռություն,
Ծանր կնստի քաղաքի վրա,
Ինչպես ամպ մթին կամ հին տրտմություն,
Կամ լուր աղետի` թերթերում գրած:
Ծանոթ կնոջ պես այրի կամ դժբախտ,
Բարեկամուհու նման տխրատեսք,
Լուրը կշրջի փողոցները նախ,
Ապա կմտնի դուռ-դարպասից ներս...
Իբրև ծերունի մի թերթավաճառ`
Հուշիկ քայլերով և համարյա կույր,
Կշրջի բոլոր տներն անպատճառ
Ու կհայտնվի ամեն մի բակում:
Ստվերի նման, սահած տնից-տուն,
Կկանգնի անտես հյուրի պես մռայլ,
Կկանգնի, ինչպես դժնի լռություն`
Տարածված ամբողջ քաղաքի վրա:
Եվ համր մի պահ` գիշերվա կեսին,
Բոլորի սրտում կկանգնի հանկարծ
Անհաղորդ, ինչպես հեռավոր լուսին,
Իմ դեմքը ` արդեն հավիտյան հանգած:

Եվ մարդիկ` երեկ կյանքիս անծանոթ,
Եվ երբեք, երբեք դեմքս չտեսած,
Եվ մարդիկ` միայն երբեմն ինձնով
Իրենց ֆանտաստիկ առասպելն հյուսած,
Եվ մարդիկ` անգամ երգերիս անգետ,
Մարդիկ, որ թեև կյանքիս արձագանք`
Մնացել են լոկ վկա անտարբեր
Եվ կարծել են , թե ես վաղուց չկամ,-
Այդ բոլոր մարդիկ իմ մահվան բոթից,
Որպես ընդհանուր աղետից սարսած`
Զարմացած կզգան ինձ այնքան մոտիկ
Եվ հանկարծ այնքան թանկ ու հարազատ...
Եվ երկրում, ինչպես բարձրանա փոշին,
Եվ հոգիներում , ինչպես հուշ հառնի,-
Ելնելով անցած օրերիս նաշից,
Իմ ուրվականը պիտի սավառնի:

Եվ քաղաքներում, և գյուղերում խուլ,
Անցորդներն` իրար անծանոթ անգամ,
Աչքերում իրար և հայացքներում
Պիտի միևնույն թախիծը կարդան...

Եվ դեմքով տխուր, և լուռ աչքերով
Պիտի միևնույն սուգը հաղորդեն,
Երգերիս հանդեպ անսահման ներող,
Մոռացած բոլոր հանցանքներս արդեն...
Կբանան ոմանք իմ գիրքը գուցե,
Կթերթեն դանդաղ, կկարդան տողեր,
Տարտամ շարժումով գիրքը կգոցեն,
Եվ թախիծը խոր հուշս կողողե:

Եվ գուցե միայն սենյակում մի խուլ,
Գլուխը թեքած պատկերիս վրա`
Կնայի մի կին աչքերիս տխուր,
Եվ կարցունքոտվեն աչքերը նրա:-
Никогда не отказывайся от своей мечты... "Когда чего-нибудь очень сильно захочешь, вся вселенная будет способствовать тому, чтобы желание твое сбылось.
Аватара пользователя
Meriko
Ночь
Ночь
Информация: Показать детали

Եղիշե Չարենց

Сообщение:#3  Сообщение Meriko » 30 апр 2008, 23:02

Երազ տեսա. Սայաթ-Նովեն մոտս եկավ սազը ձեռին.
Հրի նման վառման գինու ոսկեջրած թասը ձեռին,
Նստեց, անուշ տաղեր ասավ, հին քամանչի մասը ձեռին
Էնպես ասավ, ասես ուներ երկնքի ալմասը ձեռին:

ՈՒ էն երգին օրոր-շորոր, ինչպես հուրի, ատլաս ու խաս,
Երազիս մեջ գոզալն եկավ` ինքն էլ վառման քաղցր երազ.
Նազանք արավ, Սայաթ-Նովի սիրտը լցրեց միրգ ու մուրազ,
Կանգնեց-մնաց` դեմքից քաշած ոսկեկարած խասը ձեռին:

Նայե՜ց-նայեց Սայաթ-Նովեն, ամպի նման տխուր մնաց.
Ասավ` Չարե'նց, էս գոզալից սրտիս մի հին մրմուռ մնաց.
Սիրտս վառվեց, մոխիր դարձավ` ինքը կրակ ու հուր մնաց. -
Դո'ւ էլ նրա գովքը արա, որ գա` ոսկե մազը ձեռին:

Էսպես ասավ Սայաթ-Նովեն ու վեր կացավ, որպես գիշեր,
Գնաց նորից տխուր ու լուռ` սիրտը հազար մուրազ ու սեր.
Երազն անցավ - դո'ւ մնացիր, պատկերքը քո մնաց լուսե,
Մեկ էլ իմ խեղճ սիրտը մնաց` Սայաթ-Նովի սազը ձեռին:
Никогда не отказывайся от своей мечты... "Когда чего-нибудь очень сильно захочешь, вся вселенная будет способствовать тому, чтобы желание твое сбылось.
Аватара пользователя
Meriko
Ночь
Ночь
Информация: Показать детали

Եղիշե Չարենց

Сообщение:#4  Сообщение Meriko » 30 апр 2008, 23:02

Աշուղ Սայաթ-Նովի նման՝ ես երգ ու տաղ պիտի ասեմ,
Երգեմ պիտի գիշեր-ցերեկ - ու սրտի խաղ պիտի ասեմ.
Եվ էն սրտին, որ իր խորքում սիրո երգեր ունի ու սեր -
Ես էն սրտին դրախտային մրգերի բաղ պիտի ասեմ:

Աստղ ու նկար շորեր հագած՝ դեմս ելար երազի պես,
Էշխդ՝ կրակ՝ սիրտս էրեց անհասնելի մուրազի պես,
Անուշ հոտով սիրտս լցրիր - Վարդստանի, Շիրազի պես, -
Ինչ էլ ըլի էշխդ, գոզալ, - երգս ուրախ պիտի ասեմ:

Աշխարհը մե բաղ է, գոզալ, - նստել ես դու բաղի մեջը,
Վարդ ես բացված՝ առավոտվա դրախտային շաղի մեջը,
Ժամ ես դարձել տեսքով քո սուրբ՝ Հավլաբարի թաղի մեջը, -
Սրտիս անուշ արտասուքին երկնային շա'ղ պիտի ասեմ:

Էնքան ըլի մե-մե անգամ տեսքդ տեսնեմ՝ վարդ ես, գոզալ,
Էն փուչ կյանքում սրտիս տված անմահական զարդ ես, գոզալ, -
Էնպես արա, որ քեզ չասեմ՝ դո'ւ էլ ինձ պես մարդ ես, գոզալ, -
Թե լի մնա սիրտս քեզնով՝ ափսոս ու ախ պիտի ասեմ:
Никогда не отказывайся от своей мечты... "Когда чего-нибудь очень сильно захочешь, вся вселенная будет способствовать тому, чтобы желание твое сбылось.
Аватара пользователя
Meriko
Ночь
Ночь
Информация: Показать детали

Եղիշե Չարենց

Сообщение:#5  Сообщение Meriko » 30 апр 2008, 23:07

ՊԱՏԳԱՄ

Նոր լույս ծագեց աշխարհին.
Ո՞վ այդ արևը բերեց:--

Ահա ոսկյա մի արև՝
ճառագումով իր հրե՝
Այգաբացի պուրպուրե

Նժույգների վրա հեգ՝
Նոր աշխարհին ու մարդուն
Հղում է լույս զվարթուն,
Նոր աշխարհին ու մարդուն
Ո՜վ բերեց լույսն այս արթուն,
Օ՜, ո՞ւմ ձեռքով վառվեց, ո՞ւմ,
Հրակարմիր, հրավարս,
Ադամանդյա լույսը այս:-

Կքած կյանքի բեռի տակ,
Խոր գերության ընդերքում,

Իմաստության մի գետակ
Հիմարության համերգում--
Քանի՜ տարի, քանի՜ դար
Վկայեցիր անհերքում...

Ափերին այն խավարտչին,
ՈՒր հայրենիքն էր մեր հին,--
Չկա՞ր արդյոք գետ մի հորդ,
Որ գերության անհաղորդ՝
Լուրթ՝ հոսելով դարից-դար՝
Մթության մեջ այն համառ
Այս այգաբացն էր կրում,
Հո՜ւր այգաբացն այս հեռու՝
Հնուց պահած իր ջրում
Օ՜, ըղձակա'ն այս հեռուն...

Կքած կյանքի բեռի տակ՝
Ոգի՜, անկոր, հո՜ւր գետակ...

Ահա վառվում է մեր նոր
Հաղթանակի լույսը բորբ.
Լվանում է նա հիմա
Վառվող ոգին մեր անմահ,
Չքնաղ արև'ն այդ արի,
Վառված հրով աշխարհի...
Չկա՜ ուրիշ արև է'լ.
Նա' է միայն, որ դարեր
Անմար՝ պիտի արևէ'...

Լույսով վառված սակայն այդ՝
Նժարներից հիմա մենք
Հիմարությամբ չթափենք

Իմաստությունն այն արար.--
Մեր անցյալի խորամիտ
Է'ջն այն արդար ու ռամիկ՝

Մեծահանճար ու վարար...

1933.V. 9
Никогда не отказывайся от своей мечты... "Когда чего-нибудь очень сильно захочешь, вся вселенная будет способствовать тому, чтобы желание твое сбылось.
Аватара пользователя
Meriko
Ночь
Ночь
Информация: Показать детали

Եղիշե Չարենց

Сообщение:#6  Сообщение Meriko » 06 май 2008, 22:50

Ես իմ անուշ Հայաստանի արևահամ բարն եմ սիրում,
Մեր հին սազի ողբանվագ, լացակումած լարն եմ սիրում,
Արնանման ծաղիկների ու վարդերի բույրը վառման
ՈՒ նաիրյան աղջիկների հեզաճկուն պարն եմ սիրում:

Սիրում եմ մեր երկինքը մուգ, ջրերը ջինջ, լիճը լուսե,
Արևն ամռան ու ձմեռվա վիշապաձայն բուքը վսեմ,
Մթում կորած խրչիթների անհյուրընկալ պատերը սև
ՈՒ հնամյա քաղաքների հազարամյա քարն եմ սիրում:

ՈՒր էլ լինեմ - չեմ մոռանա ես ողբաձայն երգերը մեր,
Չեմ մոռանա աղոթք դարձած երկաթագիր գրերը մեր,
Ինչքան էլ սուր սիրտս խոցեն արյունաքամ վերքերը մեր,
Էլի ես որբ ու արնավառ իմ Հայաստան յարն եմ սիրում:

Իմ կարոտած սրտի համար ոչ մի ուրիչ հեքիաթ չկա,
Նարեկացու, Քուչակի պես լուսապսակ ճակատ չկա,
Աշխարհ անցիր, Արարատի նման ճերմակ գագաթ չկա,
Ինչպես անհաս փարքի չամփա` ես իմ Մասիս սարն եմ սիրում:
Последний раз редактировалось Meriko 06 май 2008, 22:50, всего редактировалось 2 раз(а).
Никогда не отказывайся от своей мечты... "Когда чего-нибудь очень сильно захочешь, вся вселенная будет способствовать тому, чтобы желание твое сбылось.
Аватара пользователя
Meriko
Ночь
Ночь
Информация: Показать детали

Եղիշե Չարենց

Сообщение:#7  Сообщение Meriko » 07 май 2008, 00:22

ԹԻՖԼԻՍԻ ԿԻՆՏՈՆ
(Նոր Ուղղագրությամբ)

Եղիշե Չարենց

Բազմել է ցարերի գահին
Թիֆլիսի նեղճակատ կինտոն,
Խրոմե սապուգներ հագին
Եւ գահը արել է ֆայտոն:
Նստել է քշում է բռի,
Վարգում է, ոտնում է անցնում,
Տիրան է, Ներոն է բռնի,
Սփռում է արյուն ու արցունք:
Լռել են ձայները «ի զեն»,
Դառել են կեղծած հիացում,
Նորավոր երկիրը հյուսկեն
Ժայթքում է իր մեջ մակածում,
Որ հետո ահավոր պարպի,
Խլացնի որոտներն ապեղեն,
Եւ ինչպես միջուկը պայթի,
Հուրհրա լավան հրեղեն:
Շառաչի, հորդանա, հորդի,
Արնաներկ գահի վրայով,
Զի բավ է արևներ մորթի
Այս կինտոն սարդի ճակատով:
Օ՜, երբ է Մըսըրը եղել,
Մեր հիմքում նման հոր փորող,
Ոչ ոք մեզ այսպես չի նեղել,
Ինչպես այս հարճորդին կարող:
Սև կառքի կառապան լկտի`
Բազմել է ցարերի գահին,
Լափում է որձակը մտքի,
Զրկում է մեզ հունդից ազգային:
Ի՜նչ անե նստվածքը ռամիկ,
Կավատի դավից անտեղյակ,
Արև էր, դառել է մահիկ
Աշխարհոմ մնացել մենակ:
Օ՜, ո՞ւր էք, աստղեր, արևներ,
Իջնում է ազգիս երեկոն,
Եղավ մեզ չլսված մի նեռ,
Թիֆլիսի նեղճակատ կինտոն:

1937 թ., բանտ
(Գարուն)
Никогда не отказывайся от своей мечты... "Когда чего-нибудь очень сильно захочешь, вся вселенная будет способствовать тому, чтобы желание твое сбылось.
Аватара пользователя
Meriko
Ночь
Ночь
Информация: Показать детали

Եղիշե Չարենց

Сообщение:#8  Сообщение Meriko » 07 май 2008, 00:23

ՍՈՄԱ

Текст:
(Նոր Ուղղագրութեամբ)

I

Որպես քուրմը Գանգէսի,
Կարոտակեզ, սիրակեզ -
Կեանքս տվե՜լ եմ լույսիդ
Եւ երգում եմ քեզ
Քե՜զ եմ երգում այս կարմիր
Աշխարհում հիմա,-
Քե՜զ եմ երգում, քա՛ղցր քույր,
Խելագա՜ր սոմա՛:

II

Դարեր շարունակ, անվերջ, անդադրում,
Ու սիրտս - գարուն,
Կյանքս երգ շինած՝ քե՜զ էի փնտռում
Այս չար աշխարհում:
Ու չէի գտնում, Սո՛մա, ո՛չ մի տեղ
Քո դէմքը հրե,-
Բայց ես գիտեի, որ մեռնում է նա,
Ով որ քեզ սիրե:

Ու սիրտս տված մահի անուրջին,-
Մա՜հ էի տենչում,-
Բայց տեսայ հանկարծ քո դէմքը վերջին
Այս աղջամուղջում:

Քո դէմքը տեսա, որպես սրբազան
Մի զոհաբերում.
Քո դէմքը տեսա աշխարհասասան
Այս հրդեհներում:

Եւ քեզնով հարբած՝ կանչեցի՜ նրանց
Հրդեհի պարին,-
Եւ կեանքս տվի, պարզ ու սրտաբաց,
Վառվող աշխարհին...


III

Սո՛մա, ես գիտեմ՝ մի աղջիկ ես դու,
Երկնային մի քույր,
Որ տալիս է մեր սուրբ ծաղիկներին
Թույն, թախիծ ու բույր:

Երկնքից իջած քո ցո՛ղն է սերում
Բույսերը բոլոր.
Քո՛ւյր, ապրում ես դու մեր սուրբ բույսերում
Քաղցր ու ահավոր:

Մենք այդ բույսերից խմիչք ենք շինում,
Գինի հրակեզ,
Եւ այդ սրբազան խմիչքով հարբած -
Ցանկանում ենք քեզ:

Վառվում ես, Սո՛մա, մեր երակներում
Դու, որպես գինի,-
Եւ քեզնով հարբած ուզում ենք մենք էլ,
Որ այս աշխարհում քո կամքը լինի...

IV

Սո՛մա, օ, Սո՛մա, սրբազան խմիչք,
Սրբազան դու սեր,
Ոգեվորության դու քա՜ղցր գինի,
Երկունքի գիշե՜ր:

Արշալույսների սրբազան արգանդ,
Ոգու Կաթն Ծիր.
Արեվից առաջ դո՛ւ երկնից անցար,
Ոսկի փռեցիր:

Օ, Սրբազան հա՜րս դու ազատության,
Դու - ազատությո՜ւն,
Դու - վերջին ցնորք վերջի՜ն քաղցրության,
Դու - ոգու խնդում:

Դո՛ւ, որ սրտերում փրփրում ես վառ,
Հոսում ես արագ,
Ու փրփուր-փրփուր եփվելով սրտում
Վառվում ես յանկարծ, դառնում ես կրակ:-

Սո՛մա, օ՜, Սո՛մա, օրհնվի՜ թող այն
Վայրկյանը կարմիր աշխարհում այս չար,
Երբ մարդու սրտում առաջին անգամ
Հրի փոխվեցիր ու Ա՛գնի դարձար...

Ու հրդե՛հ դարձար, ու կրակ, ու հուր,
Սրտից ծփալով - անցար աշխարհին,
Եւ կյանքը այս չար, այս կյանքը տխուր
Հանձնեցիր հրին:

Ծփում ես հիմա մարդկանց սրտերում.
Ու ողջ աշխարհում հրդեհ ես վառել.
Քո՛ւյր, դո՜ւ ես միայն թխպոտ օրերում
Մեզ մխիթարել...

Վառե՜լ ենք հիմա աշխարհը նորից,
Ուխտի ենք եկել խենթ ու խելագար.
Օրհնվի՛ թող քո անունը նորից,
Որ հուր դարձրեց մեր սրտերը քար:

Հուրդ մեր սրտում թող սուրբ փրփրի.
Խմե՜լ ենք արդեն, ելել ենք պարի,
Խառնել ենք իրար հիմա կյանք ու մահ.
Բռնկվի՛ր կրկին ու կրկին անգամ,
Վառվի՛ր մեր սրտում, ծփա՛, արնաքամ,
Խելագա՜ր Սո՛մա...

V

Քո՛ւյր, քո գինին մեր սրտերում
Մխացել է դա՜ր ու դարե՜ր,
Քո՛ւյր, քո գինին մեր սրտերում
Քանի՜ ոսկի ջահ է վառել...
Քանի՜ ոսկի ջահ է վառել...
Երկրի մուԺում,
Քանի՜ ոսկի ջահ է վառել
Կյանքի փոշում:
Դա՜ր ու դարեր մեր սրտերում
Վառվել է վառ,
Բայց հրդեհվել չի կամեցել
Աշխարհը վառ:

Ով չի տեսել, երբ իջնում է թանձր գիշեր -
Շիրիմներից դուրս են թռչում ոսկի լույսեր:
Փոշիացող ոսկորներից լույս է ծորում.
Գինի՛դ է այն, որ չի վառվել մարդու օրում:
ինիդ է այն, որ զուր հուզվել, բայց չի՛ վառել՝
Գինի՛դ է այն, որ մարդ իր հետ վա՛ր է տարել.

Ու գիշերի թանձր մթում -
Հրե մի սուր -
Դուրս է թռչում գերեզմանից ՝
Վառվում է զուր...
Սո՛մա, գինիդ, որով հարբել,
Խենթ ենք հիմա -
Դա՜ր ու դարե՜ր տվել է մեզ
Երկունք ու մահ.
Մա՛հ է տվել ու գերեզման,
Հող ու անհուն -
Որ դուրս թռչի, ազատ վառվի -
երեզմանում...
Ու չեր վառվում դա՜ր ու դարեր
Աշխարհը քար.
Հիմա վառվեց...Խե՜նթ ենք մենք էլ
Ու խելագար:-

Պա՜ր ենք բռնել խելագար,
Հրդեհում ենք ու վառում -
Այն ամենը, ի՛նչ որ կար
Հազարամեա աշխարհում:

Ու արյունը մեր ՝ խառնված հրին ՝
Վառվում է ագահ,-
Ու լույս է տալիս վառվող աշխարհին
Դեմքդ հեռակա:

VI

Ու դառնում է մեր շուրջպարը արագ,
Եւ մեր շուրջպարում - հրդեհի պարում
Հէքյա՛թ է կեանքը, ուր մարդը - կրակ:

Հրթի՜ռ-հրթի՜ռ վեր են թռչում
Կյանքերը մեր կարեվեր,
Ու վառվում է աղջամուղջում
Ողջակիզվող սիրտը մեր:

Ամբոխները զրահապատ
Ծափ են զարկում ու պարում,
Ջա՛հ է դարձել ամեն մի մարդ
Կրակապատ աշխարհում:

Ու պար բռնած ու խելագար
Ե՜րգ ենք ասում կրակին -
Ու վառվում է աշխարհը քար
Մրրիկներում կրակի:

Կիրակի է կյանքն հիմա -
Ջահազարդվա՜ծ, կրակուն -
Ու պարում են կյանք ու մահ
Սո՛մա, քո սուրբ կրակում...

VII

Հե՜յ, հեռավոր ընկերներ ու եղբայրներ,-
Դուք չէ՞ք լսում. ձե՛զ ենք կանչում,-
Զվարթ ու սեգ,
Եկեք, մտե՛ք շուրջպարը մեր -
Եկե՜ք, եկե՜ք:

Օ, կո՜ւյր է նա, ով չի տեսնում
Երկինք հասած կրակը թեԺ.
Եկե՛ք, եկե՛ք, ով սիրտ ունի
Ողջակիզվող ու հրակեզ:
Ով որ եկավ – պետք է իր հետ
Ողջակիզվող մի սիրտ բերի-
Եկե՛ք, հսկա պարը մտեք
Աշխարհային հրդեհների:

Ու ծավալվի՛ թող
Աշխարհովը մեկ
Հրդեհը մաքրող,
Բոցը հրաշեկ:

Կյանքը հնամյա,
Որ մխում է զուր -
Թող մոխի՛ր դառնա
Ու անցնի իզուր

Հո՛ւրը թող մնա,
Հրդե՛հը հոգու,
Ու հրաշք դառնա
Սո՛մա, խոսքը քո:

VIII

Ու գալիս են անվե՜րջ, անվե՜րջ
Ամբոխները ահագին,
Որ կյանքը հին ու սնամէջ
Ողջակիզեն կրակին:

Ու հուրն ընկած, անդարձ, անել,
Այրըւում է կյանքը քար -
Ու հրդեհում պար են բռնել
Ամբոխները խելագար:

Ու արյունը մեր, խառնված հրին,
Վառվում է հրում՝ զո՛հ է սրբազան -
Ու Ժպտում է քո դեմքը աշխարհին
Այս հրդեհներում աշխարհասասան...

IX

Թվում է հիմա կյանքը իմ հոգուն
Մի ոսկի տեսիլ.
Ինչ լա՜վ է, Սո՛մա, որ կյանքի հոգուն
Հիմա՛ եմ հասել.
Ինչ լա՜վ է, Սո՛մա, որ քո կրակում
Վառվում եմ ես էլ...

Կը վառվեմ հիմա, որպես զոհ կամքիդ
Ու զոհաբերում,
Եւ եթէ մարի հրդեհը այս մեծ
Որ չունի մարում -
Դու էլի՛ հազար հրդեհ կը վառես
Այս չար աշխարհում...

Սո՛մա, սերը քո թույն է ու գինի,
Բայց քա՜ղցր է այնքան.
Սո՛մա, կաս դու միշտ, բայց անցնում եմ ես
Ու վաղը չկամ.
Սո՛մա, աշխարհում թող կամքդ լինի
Տիեզերական:-

Կեանքս կը մարի՝ հին, չնչին մի կայծ
Քո ոսկի հրում -
Բայց վառվի՜ պիտի սիրտս մոխրացած
Քո բոլո՜ր գալիք արշալույսներում:
Никогда не отказывайся от своей мечты... "Когда чего-нибудь очень сильно захочешь, вся вселенная будет способствовать тому, чтобы желание твое сбылось.
Аватара пользователя
Meriko
Ночь
Ночь
Информация: Показать детали

Եղիշե Չարենց

Сообщение:#9  Сообщение Meriko » 07 май 2008, 00:24

ՄԱՀՎԱՆ ՏԵՍԻԼ
Текст:
Կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ...
Սիամանթո

ՄՈՒՏՔ

Քերթության ոլորապտույտ ճանապարհներով
Անհանգըրվան անցած տարիներ երկարաձիգ,
Սիրտս կիզած բազում արևների հրով,
Խուսափելով ընդմիշտ երգերից դյուրածին,
Ահա զգում եմ ինձ կրկի՛ն անօգնական,
Ահավորված, ինչպես բարձր լերան առջև -
Որի ոլորտներով կրկի՛ն պիտի գնամ,
Եվ չգիտեմ՝ ընկնե՞մ պիտի արդյոք, թե՞ վաստակած հանգչեմ...
Արդ՝ մանուկ եմ ես նորից, ե՛ւ անուժ, ե՛ւ դողահար,
Անհամարձակ, ինչպես աշակերտ, ուժերիս ու գրչիս անվստահ,-
Լեզվիս վրա կսկիծ, ե՛ւ ջերմություն, ե՛ւ վահր՝
Աչքերս հառել եմ անցյալին՝ ապագայի նժույգը նստած:-

Ձե՛զ եմ հառել աչքերըս, ո՜վ անցյալի վսեմ քերթողահայրե՛ր,
Գագաթնե՛ր Մտքի ու Հանճարի և Քերթության պետե՛ր,-
Քե՛զ, անհույզ, մարմարյա Հոմերո՛ս, որ երգել ես հերոսների մահը,
Սակայն խաղա՜ղ սրտով, մի մանկական հեքիաթ իբրև թե:-

Եվ քե՛զ, լատինական փառքի հռչակը ավետող
Ո՜վ դյուցազնական և բարբարոս Վիրգի՛լ,
Որ ընթացել ես թեև հելլեն հանճարների սրբագործած հետքով,
Սակայն ինքնահուն է եղել պղընձյա արշավանքը երգիդ:

Եվ քե՛զ, արեգակնական հանճար, շռայլորեն փարթամ Ֆիրդովսի՜,
Բազմաբղետ, ինչպես Արևելքը, գանձերով ու արկածներով հարուստ,
Որ հանճարիդ այնքա՜ն անայլայլ և իմաստուն լույսով
Ներբողել ես շահերի սխրությունները սին, իբրև ուղի անմեռ, որ տրվում է վերուստ...

Սակայն բոլորդ միասին թվում եք ահավասիկ
Ապագայով լեցուն աչքերիս, որ անցյալին եմ հառել ահալի,-
Ո՜վ դուք, զառամյալ մանկության հիշատակներ վսեմ,-
Այնքա՜ն թոթովախոս ու միամիտ...

Ձեր երգը միամիտ մանկության և ոգու երջանիկ անգիտության,
Եվ կարծեցյալ փառքի, և ճորտության դժնի,
Բայց և հանճարափայլ պարգևն էր՝ մեզ տրված
Հի՜ն դարերի տքնությունից ազնիվ:-
Այլև ներբողել է ձեր երգը հերոսություն ու փայլ,
Խիզախների վսեմ արշավանք և այրերի դաշինք,
Նշել է քերթության լուսազարդ ճանապարհ,
Փառք անմահական՝ բազմած մարմարիոնյա նժույգների բաշին:-

Բայց անցյալը այն, այն ուղին, այն ճանապարհը չարչարանաց,
Որին ես ահավասիկ ուզում եմ մոտենալ -
Չէ՛ լյառ հերոսության, կամ վեհության ուղի, կամ փառքի ճանապարհ,
Կամ իմաստության պարտեզ, կամ ոգորում ոգու, կամ տքնություն անահ...

Եվ այն տեսիլը, որ՝ տարիներից հառնած՝
Ծառացել է ահա իմ վարանոտ ու զարհուրյալ հայացքների դեմ -
Ո՛չ փառքի գագաթ է խոստանում, ո՛չ Քերթության Պառնաս,
Ո՛չ անգամ փողփողյալ տողերի անմրցելի հանդես:-

Այդ տեսիլը դժնի է և ժանտաժանտ, անփայլ է և գոսնական,
Եվ զարհուրելի է, ինչպես զառանցանք, և անիմաստ է հավետ,-
Ո՜վ անցյալի պայծառ քերթողներ, ձեր երգը հերոսական
Թող դարերի՛ն մնա ձեր հեռավոր, ձեր օրերի՛ն անէ:-

Ձեր մարմարիոնյա և դաշն դեմքերի փոխարեն,
Իբրև վարպետ միակ, իբրև անկաշառ մարգարե -
Ահավասիկ հառնում է մռայլ միջնադարից
Եվ կանգնում է դեմս, ո՜վ տառապյալ հանճար, քո կերպարանքը քարե:-

Անցյալի արնակարմիր տեսիլներից շշմած հայացքներիս հանդեպ,
Որ ուղեցույց են հայցում, ե՛ւ առաջնորդ արդար, ե՛ւ կորովի հանճար -
Պատկերելու համար Անցյալի խավարից հառնած զարհուրանքը -
Դժոխքի դժնի մշուշից բարձրանում է ահա քո դեմքը բազմաչարչար...

Զարհուրանքի սովոր աչքերով, որ խորն են ու գերող,
Դու նայում ես ահա ոգուս խորքը, երկա՜ր նայում ես ոգուս խորքը,-
Եվ բռնում ես ձեռքս, որ ինձ առաջնորդես մռայլ ուղիներով,
Ինչպես Վիրգիլը լուսավոր, որ ցույց տվեց մի օր քեզ երկնային դժոխքը:-

Ահավասիկ գնում ենք քեզ հետ միասին, աշակերտ ու վարպետ,
Քերթության թոթովախոս մանուկ և այր բազմավաստակ,
Մեր խոհերով, մեր կյանքով, մեր երգերով անհունորեն տարբեր,
Բայց և հարազատ ու արնակից, իբրև միևնո՛ւյն մարդկության երկու տարբեր հասակ:-

Ընկնում ենք քեզ հետ միասին մենք ճանապարհ երկար,
Եվ մեր առջև ահա իր հորձանքն է ձգում արնափրփուր մի գետ,
Որ բաժանում է դժնի անցյալից այս լուսավոր ներկան,-
Եվ մենք նստում ենք Մտածումի նավը, որ նավարկենք քեզ հետ:-

Գնում ենք ահավասիկ քեզ հետ Քերթության ու Խոհի դժվար ճանապարհով
Դեպի ափը դեմի՝ ամե՛ն հույս ու հավատ թողնելով այս ափին,
Եվ Մտածումս ահա, որպես մշտնջական ու կորովի Քարոն,
Նավարկում է դեպի Անցյալը, դեպի Անցյալը դառն, դեպի ափը Մահվան ու Սարսափի...

Ա

Մենք ափ ենք ելնում միասին և նայում ենք մեր շուրջը մի պահ.-
Լռություն է, մռայլ մառախուղ, իսկ վերից գունատ մի մահիկ
Իր մեռյալ լույսի հետ մեկտեղ տարածում է տխրություն ու ահ
Այդ անծիր եզերքի վրա անսահման Սոսկումի ու Մահի:
Քայլում ենք, իրարու բռնած, քայլերով տարտամ, երերուն,
Անուղի, ինչպես մոլորված երկու կույր կամ անօգ մանուկ:
Միևնո՛ւյն մառախուղն է բռնել թե՛ մոտիկը մեր, թե՛ հեռուն,
Միևնո՛ւյն լռությունն անհուն:

Խտանում է մեր դեմ մառախուղը.- ժայռեր են կարծես ու քարեր
Պարսպի նման բարձրացել և բռնել ճանապարհն անդարձ:-
Մոտենում ենք մենք ժայռերին - և տեսնում ենք վիթխարի ծառեր,
Եվ մտնում ենք ահա խավարով ու ահով լեցուն մի անտառ:-

Ծառերի միջով վիթխարի գնում ենք դանդաղ մենք առաջ,
Կանգնում ենք, ականջ ենք դնում լռության մեջ երկար ու երկար,-
Եվ ահա հնչում է մթին անտառի խորքից մի հառաչ.-
Այդ ե՞րգ է արդյոք, հեկեկա՞նք, թե՞ տրտունջ՝ քնարով երգած:-

Լսվում է ապա մոտիկից մի հանդարտ, դանդաղ ոտնաձայն.
Մոտենում է մեկը. դեպի մե՛զ, դեպի մե՛զ է գալիս ահա նա.
Եվ ահա - ծառերի ետևից ելնում է մի այր գլխաբաց.-
Վարդապե՞տ է նա, մուրացի՞կ, թե՞ գեղջուկ, աղքատ քահանա:-

Լուսնի սառ լույսերով ողողված՝ մոտենում է նա երերուն
Քայլերով, կանգնում է մեր դեմ,- ուրվական է կարծես նա ցավի.-
Փոքրիկ է. նիհար. կիսամերկ. ճակատին պսակ է կրում,
Եվ ձեռքին բռնած նա ունի մի հսկա արծաթյա տավիղ:

Հասնում է մորուքն սպիտակ մինչև սրունքները նրա՝
Սպիտակ սավանի նման ծածկելով մերկությունը ծերի.
Հայացքով տխուր ու անօգ նայում է նա լուռ մեր վրա,
Եվ ապա, դառնալով Վարպետին, նա ասում է ձայնով մտերիմ.

«- Վարպե՛տ, օ՜հ, ես է՛լ քեզ նման մի գիշեր աշխարհից անցա,
Ապրեցի, իբրև վանական, հայրենի եզերքում քո ծովի.
Բայց չքնաղ հայրենիքը քո - ինձ համար հայրենիք չդարձավ,
Եվ ծովը ձեր այն ծիծաղկուն,- չբուժեց իմ սիրտը ցավից:

Աշխարհում շաչող հողմերից այն կղզում ապաստան գտած,
Զգեցած սևասև սքեմ՝ ես տավիղը սակայն սիրեցի.
Եվ տավիղը շեփոր դարձըրած՝ քերթության պարտեզը մտա,
Որ կորած հայրենիքս երգեմ և անցյալը նրա հրածին:-

Երգեցի ես ձայնով առնական ամրոցներն ու բերդերը հայոց,
Ոստանները հայոց արքայից, պալատները նոցա փառահեղ.
Երգեցի Կարմիր Ավարայրը, Մասիսը՝ աստղերին հայող,
Ձգտելով հին փառքը հայոց սրտերում անմար միշտ պահել:

Քնարով մարտի կոչեցի ես նոցա՝ հանուն անցյալի,
Կոչեցի ելնել վերստին, թոթափել փոշին բարբարոս,-
Կոչեցի արժանի լինել մեր նախնյաց փառքին պանծալի՝
Վառելով ջահերն անցյալի, իբրև նո՜ր փրկության փարոս:-

Եվ երգս իզուր չհնչեց:- Հայրենի եզերքից քո լուրթ
Թռչելով, իբրև հրավեր, դեպի հայրենիքն իմ հեռու -
Նա ոտքի հանեց քաջարի այրերի անմահ մի սերունդ,
Որ ելավ գերության փոշուց հայրենյաց համար կռվելու:-

Եվ թեև քենով բարբարոս փորձեցին նոքա, դարավոր
Ոսոխները հայոց աշխարհի, մեզ արյա՛մբ ողողել կրկին,-
Բայց վսեմ մեր երթը եղավ անցյալի փայլո՛վ փառավոր,
Եվ խաղա՜ղ սրտով ես մեռա՝ մինչև մահ քնարը ձեռքիս»

Ասաց - և խփեց քնարին նա մոմե մատներով դեղին,
Աչքերում ամեհի մի հուր, մորուքով մերկությունը ծածկած,-
Եվ ձայնը նրա քնարի, որ նման էր ձայնին թիթեղի,
Հնչում էր, ինչպես մի հիվանդ, մահամերձ ընկած մանկան լաց:

Եվ տավիղն հնչելով հեռացավ, խարխափով մտավ նա նորից
Անտառի խորքը խավար, ուր տիրում էր տագնապ ու հառաչ:-
Մենք երկար լսեցինք նրա քնարի հառաչքը խորին,
Մինչ սուզվեց, լռեց նա հեռվում... Եվ անձայն անցանք մենք առաջ:-

Բ

Գնում ենք մենք ահա կրկին անտառով այդ մութ ու խավար,
Ծառերի ճյուղերն անտերև քսվում են դեմքերին մերթ մեր,
Եվ թվում է մեզ, թե նոքա չորացած մատներ են նիհար,
Եվ թվում են ծառերն անտառի - սարսափից քարացած դեմքեր:

Գնում ենք անտառով երկար, և ինչքան խորն ենք մտնում -
Լցվում է անտառը այնքան հառաչի ու լացի ձայներով,
Մանուկներ են կարծես զառանցում, ծերեր են հռնդում մթնում,
Սերունդներ են կարծես կարկառում բազուկներ գրկող ու գերող:

Բայց ահա երևում է հեռուն՝ տագնապով թարթող մի կրակ,
Թարթում է նա մերթ խավարում, ու կրկին տագնապով մարում:
Մենք քայլում ենք նրա ուղղությամբ, մոտենում ենք ահա մենք նրան
Եվ տեսնում ենք արդեն մոխրացած, համարյա հանգած մի խարույկ:

Խարույկի շուրջը թափված՝ մենք տեսնում ենք զենքեր, ոսկորներ,
Մարդկային գանգեր, հնօրյա զրահներ, մի հին հրացան:-
Եվ տեսնում ենք ապա, այլայլված հայացքով նայում ենք երբ վեր -
Ծառերի ճյուղքերից կախված կմախքներ՝ տապից չորացած:

Այս դժնի պատկերից սարսած՝ ուզում ենք արդեն կիսամար
Այդ խարույկը թողնել ու գնալ, ընթանալ կրկին, երբ հանկարծ,
Ծառերի ետևից ելնելով՝ երևում է կիսամերկ մի մարդ՝
Սևահեր, ահագին գլխով, ոտքերը ոլորուն ու կարճ:

Գաճաճ է կարծես՝ հրաշքով անտառի խավարից ելած.
Աչքերը շանթեր են թափում, ցայտում են կայծակներ ու կիրք.
Վիթխարի գլուխը կարծես տնկած է ուսերի վրա.
Ակնոցներ ունի նա դրած և ձեռքին բռնել է մի գիրք:

Նայում է շանթող աչքերով նա մի պահ աչքերի տակից,
Նստում է ապա կիսամար խարույկի մոխիրի վրա,
Եվ հսկա մի գնդի նման ցնցելով գլուխը ահագին՝
Ասում է ձայնով կանացի՝ ցուցամատը ճակատին դրած.

«- Այս խարույկը ե՛ս վառեցի աշխարհում ձեռքերով իմ թույլ,
Եվ տասնյակ տարիներ բորբոքված՝ նա ցրեց շողեր ու կայծեր,-
Իմ ամբողջ կյանքում կռացած՝ փչեցի ես անխոնջ ու անդուլ,
Որ երբե՛ք, երբե՛ք չմարի նրա հուրը - և հա՛ր առկայծե:

Եվ եկան, տասնյակ տարիներ սերունդնե՜ր եկան բորբոքված,
Այրեցին սրտերը թափուր աշխարհում վառած իմ հրով,-
Հայրենի երկրի խավարում սփռեցին հուր ցնորք ու կայծ.
Այստեղի՛ց զրահներ առած գնացին Ֆահրատն ու Կարոն:-

Ես վրե՛ժը կյանքում երգեցի թշնամու հանդեպ հնօրյա.
Իմ քնարը, գրիչն իմ հատու - սրբազան մրրի՛կ սերմանեց,-
Բայց նստած եմ կրկի՛ն ահա ես խարույկիս մոխիրի վրա -
Եվ շրթերս թորում են հիմա նախատի՛նք միայն ու անեծք»...

Վեր թռավ հուզված նա տեղից, շպրտեց գիրքը մի կողմ,
Կռացավ խարույկի վրա և կրկին սկսեց փչել.-
Ելնում էր շունչը կրծքից մի խռպոտ, փայտյա աղմուկով,
Եվ խարույկը չէր բորբոքում... Եվ կանգնեց նա ոտքի ու գոչեց.

«- Բարձրացի՛ր, ելի՛ր խավարից, ո՜վ ռազմի երգերի գուսան,
Հնչեցրո՛ւ քնարդ կրկին, թող ձայնը նրա շառաչե՛.-
Թող մարտի՛ նա կոչե կրկին բանակները մեր սրբազան,
Ե՛վ զենքերը թող որոտան, ե՛ւ ռազմի սրերը թող շաչեն»

Այսպես նա կանչեց,- և ահա, անտառի խորքից ելնելով,
Մոտեցավ մեզ մռայլ մի մարդ՝ մազերը գանգուր ու խռիվ.
Վիթխարի ճակատ նա ուներ. հայացքը խրոխտ ու խելոք.
Իր ձեռքի պղնձյա շեփորով շեփորեց նա պայքար ու կռիվ:

Բայց շեփորը՝ ռազմի ամպագոռ շառաչուն երգի փոխարեն՝
Արձակեց խռպոտ մի հառաչ, որ նման էր քամու կաղկանձի.
Բայց նրանց մեռյալ աչքերում ամեհի հուրեր նա վառեց,
Եվ գաճաճն սկսեց պարել - խելագար, խնդությամբ անծիր...

Քարացած՝ մենք նայում էինք վիթխարի գլխով այդ մարդուն,
Որ վայրի մի պար էր պարում կաղկանձող նվագի ներքո,
Իսկ վերից, խավարի միջից, պահակի նման մշտարթուն,
Զառամյալ լուսինն էր նայում՝ հմայված պարով ու երգով:-

Իսկ ծառի ճյուղերից կախած կմախքները այն չորացած,
Շարժելով ծնոտներն իրենց՝ սկսեցին ամեհի կափկափել,-
Եվ լուսինը, ի վերուստ տրված իր ժպիտը անդարձ մոռացած,
Սկսեց քրքջալ և վերից մեր գլխին պաղ մոխիր թափել...

Գ

Մենք թողինք պարող գաճաճին և ռազմի շեփորով մարդուն,
Եվ կրկին դանդաղ քայլերով քայլեցինք անտառի միջով,-
Երբ թնդաց հանկարծ անտառում մի երկինք հասնող դղրդյուն,
Եվ անտառը լցվեց ծայրեծայր բարձրաձայն լացով ու ճիչով:

Սարսափած՝ վազեցինք մենք առաջ ծառերի միջով անտառի,
Անպաշտպան կրծքերս նրանց ճյուղքերի հարվածին բացած,-
Եվ այդպես երկար վազելով - դուրս եկանք հանկարծ անտառից,
Եվ փռվեց աչքերիս առջև - ամայի, ընդարձակ մի բացատ:

Ողողված կարմրավուն լույսով - ձգվում էր բացատն ընդարձակ,
Ամայի, ինչպես անապատ, անպտուղ, քարքարոտ ու լուռ:-
Այդ մռայլ բացատի մեջտեղում, հրաշքի նման բարձրացած,
Ցցվել էր ժայռերից կերտած մի կարմիր, կոնաձև բլուր:

Մենք նայում էինք բլուրին՝ աչքներս սարսափից չռած,
Այնտեղից ռազմի մի շեփոր կանչում էր խրոխտ ու առույգ.
Վառվում էր բլուրի գլխին բարձրաբերձ բոցով մի կրակ,
Թվում էր, թե վառել են այնտեղ մի հսկա տոնական խարույկ:-

Ոլորուն մի ուղի էր տանում բացատով դեպ բլուրն այդ թեք,
Քայլեցինք ուղիով այդ ոլոր,- և ահա, բլուրին չհասած,
Հանդիպեց, կտրեց մեր ուղին մի ինչ-որ կերպարանք անդեմ,
Մի, կարծես դժոխքից ելած, անսահման դժնի արարած:

Դա մա՞րդ էր, ուրո՞ւ, թե մի դև՞,- դժվար էր որոշել իսկույն:-
Նման էր հսկա մորեխի, շարժվում էր թռիչքով թեթև,
Մնում էր մի պահ իր տեղում - և հանկարծ թռիչք էր անում,
Կարճ, հատու, ինչպես դաշտերում մորե՛խն է թռչում տեղից տեղ:

Այդպիսի թռիչքով հատու ծառացավ երբ նա մեր առաջ -
Սկզբում տեսանք մենք միայն ոսկորի և մսի մի կույտ.
Կարծես մեկը առել էր մի խուրձ ոսկորներ և խառնել էր իրար,
Իսկ հետո - իրարու կապել, խառնելով ազդրեր ու գլուխ:

Երբ մի քիչ երկար նայեցինք ոսկորի ու մսի այդ կույտին -
Տեսանք, որ կմախք է դա մի՝ գլխի տեղ՝ երկաթյա մեքենա,
Ձեռքերը տեղերից պոկած, գլուխը հագցրած ոտին,
Իսկ սրտի փոխարեն - կրծքում պողպատյա զսպանակ դրած:

Ներքևից, ձախ ոտի մոտից, գլուխը նայում էր վերև՝
Աչքերից շանթեր թափելով, ատամները քսելով իրար.
Աջ ոտի մատներով մի պահ նա գունատ ճակատը քերեց -
Եվ այսպես նա խոսեց՝ ներք-ից ցասումով նայելով մեր վրա.

«- Ո՜վ դուք, որ մտել եք ահա այս մռայլ անտառը Ահի,-
Նայեցե՛ք հատյալ կմախքիս և գլխիս՝ պոկված իր տեղից.-
Աշխարհում որոճում էի ես խոհեր կռվի ու մահի
Եվ գլխի փոխարեն ունեի մեքենա՝ շինված թիթեղից:-

Ես սրտի փոխարեն ունեի իմ կրծքում պողպատ զսպանակ,
Անծանոթ էր կյանքում ինձ համար ամենայն վարանում ու ահ.
Մեր երկրի արի այրերից կազմեցի ես մե՛ծ մի բանակ
Եվ մեր սև դրոշի վրա գրեցի «Հայրենիք կամ Մահ»:

Գնացին նոքա, այդ արի զինվորները, Երկիրն Ավետյաց,
Տիրում էր այնտեղ բռնություն, ե՛ւ ոճիր, ե՛ւ կյանք անազատ.
Գնացին նոքա՝ սրբելու մեր դեմքից նախատինք ու լաց,
Բայց երկիրն արյամբ ողողեց տագնապած Արքան այն գազան:

Հանելով բարբարոս հորդաներ - նա քանդեց մեր շեները բոլոր,
Մեր մանկանց արյա՛մբ արբեցավ՝ թաքնըված որջում արքունի,-
Եվ ահա, վրեժով լցված, դժոխքի հանճարին դիմելով,
Ուխտեցի ըմպել մի բաժակ բռնակալ Արքայի արյունից:

Ես գլուխս դարձրի այնժամ դժոխքի մի գոռ մեքենա,
Բայց, դժբախտ փորձի ժամանակ, Արքայից հեռու նա պայթեց,-
Եվ խփեց - խորտակեց նա ինձ... Իսկ Արքան կենդանի մնաց,
Եվ, իբրև դևի տրիտուր, նախճիրներ նյութեց ու ջարդեր...

Եվ մնա՜ց նա կենդանի... Կենդանի՜ նա մնաց... Վա՛յ ինձ...
Աշխարհից հեռացա ես այսպես՝ իմ ուխտը թողած անկատար...
Եվ ո՛չ մի կաթիլ չխմած արյունից այն Հրեշ-Արքայի՝
Ես կյանքից ընդմիշտ հեռացա... Եվ չունե՜մ հանգիստ ու դադար»...

Ասաց - կափկափեց կրկին ատամները թափով մի ահեղ,
Աչքերից շանթեր արձակեց,- և հանկարծ թռչելով տեղից,
Սկսեց թպրտալ օդում, թռչկոտել, ճչալ ու վայել,
Լցնելով բացատն աղմուկով ոսկորի և շաչող թիթեղի:-

Թռչկոտում էր նա խելահեղ, կատաղի դառնությամբ վայում,
Դառնում էր օդում, ինչպես հոլ, և ճիչեր արձակում ցավի,-
Մենք դիտում էինք քարացած, սարսափած աչքերով նայում,
Երբ հանկարծ մոտեցան նրան երկու այր՝ դեմքերով կավիճ:

Բուսնելով կարծես խավարից՝ մոտեցան նրան երկու այր,
Երկու մարդ սևազգեստ, մռայլ, կրծքերին պղնձյա նշան.
Կմախքներ էին՝ զգեցած զգեստներ մթին ու մռայլ,
Ձեռքերին ոսկորներ բռնած, ինչպես գոռ մարտի դրոշակ:

Ելնելով կարծես խավարից՝ մոտեցան նրանք այն հոլին,
Որ ցատկում ու դառնում էր օդում և ճիչեր արձակում ահեղ,-
Եվ մեկը նրանցից, որ ուներ հայացքներ՝ մռայլ փայլով լի -
Սկսեց ձեռքերով օդում, նրա շուրջը շարժումներ անել:

Հիպնոսող բժիշկն է ինչպես ներազդող շարժումներ անում՝
Հիվանդի առջև շարժելով պսպղուն մի գունդ կամ բյուրեղ -
Նա շարժում էր այդպես մի ոսկոր, կրկնելով անհայտ մի անուն,
Հոնքերի տակից ցայտելով կրակներ կարմիր ու հուրեր:

«Հըդահյո՜ւն, Հըդահյո՜ւն, Հըդահյո՜ւն¦,- ձայնում էր կանչով շառաչուն,
Ձեռները կարոտով օդում հոլաձև մարդուն տարածած,
«Խա՜ն Բա՜ն ո՜տ, Խա՜ն Բա՜ն ո՜տ, Բա՜ն ո՜տ»,- ձայնակցում էր նրա հառաչին
Ուղեկիցը նրա՝ ամեհի էքստազում ինչպես վերացած:

Այդ մռայլ կանչերի ներքո հոլատիպ մարդը քիչ-քիչ
Սկսեց թուլանալ, հանդարտել,- և ահա ընկավ ուժասպառ.
Ցնցվում էր մի քանի վայրկյան իր գլուխը միայն ահագին,
Բայց նա էլ հանդարտվեց ահա... Եվ տիրեց լռություն անբառ:-

Մենք նայում էինք քարացած պատկերին այդ մութ ու հոռի
Եվ ուզում էինք հեռանալ, ընթանալ բացատով կրկին,
Երբ հնչեց բլուրի գլխից հռինդը ռազմի շեփորի,
Եվ լսեց աղմուկ, ոտնաձայն - ներքևից, անտառի խորքից:

Լսելով ձայնը շեփորի - վեր թռավ տեղից հոլաձև
Այն կմախքը կամ մարդը կրկին՝ ճակատին արնաթոր վերքեր,-
Մի քանի վայրկյան քարացած, ականջը շեփորին, նա լսեց,-
Եվ քամու նման սրընթաց - երեքով սլացան ներք-:

Շռինդը ռազմի շեփորի թնդում ու կանչում էր մինչդեռ,
Ձայնում էր բլուրի գլխից, ինչպես կոչ, երթի աղաղակ,-
Եվ լսվում էին ներքևից, անտառից - ճիչեր ու կանչեր,
Հավաքվում էր կարծես անտառում և երթի էր ելնում մի բանակ:

Վերևից, բլուրի գլխից հնչում էր շեփորը, կանչում,
Տագնապով, ինչպես ահազանգ,- և ձայնին նրա զուգահեռ՝
Լսվում էր հառաչ, ոտնաձայն, մի զանգ էր հեռուն ղողանջում,
Եվ վառվում էին անտառում բազմաթիվ կրակներ ու ջահեր...
Никогда не отказывайся от своей мечты... "Когда чего-нибудь очень сильно захочешь, вся вселенная будет способствовать тому, чтобы желание твое сбылось.
Аватара пользователя
Meriko
Ночь
Ночь
Информация: Показать детали

Եղիշե Չարենց

Сообщение:#10  Сообщение Meriko » 07 май 2008, 00:25

Текст:
Մենք լսում էինք, քարացած, շեփորի ձայնը դժնի,
Որ վերից, բլուրի գագաթից, հնչում էր ամեհի թափով,-
Երբ ահա ներքևից, անտառից, ողողված ցոլքերով լուսնի,
Սկսեց ելնել ու հոսել դեպի մեզ - հսկա մի թափոր:

Շարժվում էր թափորը՝ լուսնի սպիտակ լույսով ողողված,
Ահագին, ինչպես մարդկային վիթխարի մի գետ, կամ հեղեղ.
Ձիերի խրխինջ, բառաչյուն, մարդկային հեկեկանք ու լաց,
Զենքերի շաչյուն, թմբուկներ, կրակներ կարմիր ու դեղին,-

Այս ամենը խառնըված իրար, գալիս էր դանդաղ դեպի մեզ,
Կամ դեպի բլուրն էր գնում՝ անսալով շեփորի ձայնին:-
Քաշվեցինք զգույշ մենք մի կողմ, որ հորձանքը մեզ չճզմե,
Կամ չնչին տաշեղի նման մեզ հանկարծ իր հետ չտանի:

Մոտենում էր թափորը դանդաղ, հոսում էր հանդարտ ու ահեղ,
Հեղեղի նման հորդանում՝ բերելով աղմուկ ու հառաչ,
Ցնծության ճիչեր խելագար, զառանցանք ու վիշտ խելահեղ,
Ոսկորի ու մսի մխրճանք, երկաթի շռինդ ու շառաչ:

Մոտեցավ թափորն ահա մեզ և դանդաղ սկսեց անցնել
Մեր չռած աչքերի առաջով, երազի նման մի դժնի:-
Մենք նայում էինք քարացած, սարսափով անհուն ու անծիր,
Ողողված սպիտակ լույսով այն ահից դալկացած լուսնի:

Գալիս էր ամենից առաջ վիթխարի հասակով մի մարդ՝
Չոր, բարակ, հսկա ճակատով, բեղերը սափրած, բայց կլոր
Մորուքով, ինչպես քահանա, հայացքով խոնարհ ու հանդարտ,
Իր գունատ, մահատիպ շրթերով մի ինչ-որ աղոթք երգելով:

Մազերին եղյամ էր ցանել մառախուղը կարծես Հյուսիսի,
Որ շողում էր ալեզարդ գլխին, ինչպես սառը, օտար լույսի փայլ.
Նա տխուր շարական էր երգում աստծո որդի Հիսուսին,
Բայց բառերը խառնում էր իրար՝ հորդելով անհարթ մի բարբառ:

Իր բարակ, ոսկրոտ մատներով նա բռնել էր մի գանձարան.
Աջհամբույր են փոքրիկ ժամերում հավաքում նման ամանով.
Թիթեղյա էր փոքրիկ գանձարանը,- և ձեռքով գրված էր վրան՝
«Քաղաքական անոթ»:

Սկիհի նման սրբազան գանձարանն այդ բարձր պահած՝
Երբ անցավ առաջով նա մեր - մենք տեսանք զարմանքով անծիր,
Որ ճախրում է անոթի վրա, աղավնու կերպարանք առած,
Սուրբ հոգու նման - մի փոքրիկ երկգլխանի արծիվ:

Այդ անոթը բարձր պահած՝ նա անցավ քայլերով դանդաղ,
Անմռունչ, ինչպես քահանա, որ գանձ է հավաքում ժամում,-
Եվ դեմքը նրա սպիտակ, և սկիհը նրա այդ - անդարձ
Դրոշմված մնաց իմ հոգում - այնքա՜ն էր պատկերն այդ անհուն:

Գալիս էր ապա անտառի եզերքին մեր տեսած այն ծերուկ
Վարդապետը կամ քերթողն այն հզոր՝ մորուքով մերկությունը ծածկած.-
Նստած է կմախքի վրա նա մի մերկ, երերուն ձիու,
Որ քայլում էր ճոճվելով, ինչպես ձիերն են քայլում ծերացած:

Իր ձիու կմախքե վզին արծաթյա տավիղն իր դրած՝
Խփում էր մատներով նա չոր ու երգում ռազմական մի երգ,
Եվ նրա ետևից մի քանի երգիչներ, հրելով իրար,
Արշավում էին՝ նրա պես նստոտած կմախքե ձիեր:

Բայց նրանք տավիղի փոխարեն ոսկորներ ունեին ձեռներին,
Որ թափով խփելով իրար՝ աղմկում էին կատաղի.-
Նրանցից մեկն էր միայն, որ ուներ իսկական սրինգ,
Եվ սրինգը ձայներ էր հանում չափազանց տխուր ու աղի:-

Պատանի՛ էր դա մի դալկահար, արցունքով լեցուն աչքերով,
Եվ ձայնը նրա սրինգի նման էր ողբի ու լացի.
Նվագում էր իր խեղճ սրինգով նա տաղեր վշտի ու սիրո,
Խառնելով այլոց աղմուկին իր ձայնը՝ մի քիչ կանացի:-

Այս գունատ պատանու կողքին արշավում էր այլ մի քերթող,
Նրանից ավելի տարեց, փառահեղ ճակատով և ճաղատ.
Նա տավիղ ուներ արծաթե և շեփոր պղնձե - ու հերթով
Նվագում էր կամ սիրո տաղեր, կամ հնչում ռազմի աղաղակ:

Եվ այսպես՝ խառնելով իրար ռազմաշունչ, ամպագոռ տաղեր
Եվ սիրո տխուր նվագներ - անցնում էր խումբը նոցա,-
Եվ հնչում էր նվագն այդ խմբի - թաղումի նման դառնաղետ,
Լցնելով սրտերը հավետ - դառնության անկոբար ու ցավ:

Երգեցիկ այդ խմբից հետո գալիս էր մի սև դիակառք,
Որ քաշում էին մարդակերպ, չորեքթաթ դևեր կամ ձիեր.
Դրված էր այդ կառքի վրա ոսկեզօծ, շքեղ մի դագաղ,
Եվ նստած էր դագաղի վրա մի գաճաճ՝ դեմքով դեպի ետ:

Նախ այնպես մեզ թվաց, թե նա, դագաղի մարդն այդ գաճաճ,
Կրում է իր մարմնի վրա՝ վիթխարի գլուխներ երկու,
Բայց կառքը երբ քիչ մոտեցավ և կանգնեց մի պահ մեր առաջ -
Մենք տեսանք դագաղի վրա - վիթխարի մի գլուխ և մի կուզ:

Այդ կուզն էր, որ ետ էր նայում, իսկ գլուխը նայում էր առաջ,
Կոնաձև բլուրը դեպի, դեպի լույսը նրա գագաթի:-
Իր խրոխտ, արծվային քթին ակնոցներ ուներ նա դրած
Եվ խորունկ կնճիռներ ուներ սպիտակ ու նեղ ճակատին:-

Նա ո՛չ թե նստած էր ոսկյա դագաղի վրա, այլ մի մեծ
Չղջիկի, կամ բուի նման՝ թառել էր կարծես չորեքթաթ:-
Նա կառքի անհարթ շարժումից կշռվում էր մերթ առաջ, մերթ ետ,
Եվ մերթ կուզն էր բարձրանում վերև, մերթ գլուխը՝ մի փոքր հերթափ:

Բայց այդպես չորեքթաթ կռացած՝ ձեռքերով նա իր ահագին
Պահել էր վիթխարի մի թերթ, կամ դրոշ՝ շինված թիթեղից.
Թիթեղե դրոշի վրա նկարված էր մի արջ թագակիր,
Որ թաթի երկաթյա խաչով կոտրում էր մահիկ մի դեղին:

Անախորժ ճռինչ հանելով ընթանում էր կառքը դանդաղ,
Երգեցիկ խմբի ետևից, անսալով ձայնին շեփորի,-
Իսկ կառքի երկու կողքերից, քայլերով ծանր ու հանդարտ,
Ընթանում էին անտառում մեր տեսած այրերը նորից:-

Առաջինը՝ անտառում վառած խարույկի պահապանն էր այն հեք,
Որ ձեռքին, դրոշի փոխարեն, կրում էր վիթխարի մի փուքս.
Փչելով փուքսն իր հսկա՝ նա փորձում էր կրակներ հանել,
Բայց հանում էր ձայներ խռպոտած, տխրագին տնքոց ու հոգոց:

Իսկ մյուսը - նրա օգնական ռազմաշունչ այն գուսանն էր, որ
Շանթեր էր աչքերից թափում, բարկության հուրեր ու կայծեր.-
Իր ձեռքին բռնած նա ուներ պղնձյա ահագին մի շեփոր,
Բայց շեփորը չէր շեփորում, այլ տխուր կաղկանձում էր կարծես:

Գնում էր նրանց ետևից կիսամերկ այրերի մի խումբ.
Կմախքներ էին՝ զգեցած զանազան լաթեր ու շորեր.
Մեկը խաչ էր իր կրծքին կրում, մի ուրիշը՝ դեղնած ծաղկեփունջ,
Որ նավթի բուրմունք էր հանում՝ չափազանց սուր ու զորեղ:

Մի կմախք տանում էր մեջքին մազութի երկաթյա աման,
Մի ուրիշը՝ հսկա մի հաշվիչ, որ նման էր փայտյա քնարի.
Մի կմախք, շալակին դրած, մի դույլ էր տանում իր համար,
Մի ուրիշը պահել էր գլխին ոսկեզօծ նժար վիթխարի:

Հազիվ էր այս խումբը անցել, երբ ահա երևաց ջահակիր,
Սևասքեմ այրերի մի խումբ, որ գալիս էր՝ երգելով շարական.
Քայլում էր այդ խմբի մեջտեղում, կապտավուն ծիրանի հագին,
Մի փարթամ մորուքով վարդապետ, մի նժդեհ, մոտ վաթսուն տարեկան:

Նա կրծքին կրում էր մի աստղ, որ ցոլում էր ինչպես ադամանդ,
Մի խաչ էր շողշողում փորին, որ ցոլքեր էր ցրում բյուրեղե.-
Իր հուժկու ձեռքերով, իբրև դարերից մնացած ավանդ,
Բռնել էր պարթև ծերունին և տանում էր թղթե մի շերեփ:

Թափորի առջևից տարվող այն փոքրիկ սկիհի նման
Այս շերեփը ե՛ւս ուներ հովանի մի ոգի անլույծ.-
Արծաթյա արծվի փոխարեն այս թղթի շերեփի վրա
Նստել էր, իբրև հովանի, պղնձյա բաշով մի առյուծ:

Երգելով տխուր շարական, սևասև զգեստներ հագած,
Քայլում էր շքախումբը նրա՝ կրելով ջահեր մահատիպ,
Եվ թղթե շերեփը ձեռքին ընթանում էր նա համրաքայլ,
Անընդհատ, ձայնով անայլայլ, կրկնելով մոգական մի թիվ:-

Մինչ անցնում էր թափորն այս այսպես - ետևից հորդում էր արդեն
Անընդհատ աճող, ծավալվող, լեռնացող մի ծով կամ հեղեղ.
Աճում էր աղմուկն ավելի, խտանում ու դառնում էր տարբեր,
Մոտենում էր խորշակ մի կարծես՝ խառնելով ազգեր ու ցեղեր:

Դղիրդի նման հեռավոր մոտենում էր աղմուկ նախ մի խուլ,
Երկիր էր կարծես ընթանում՝ հեղեղով արված տեղահան.
Անտառ էր կարծես ճարճատում, հրդեհված երկիր էր մխում՝
Սփռելով բարբարոս մի բույր, հանելով ճիչեր երկնահաս:

Ձիերի դոփյուն, զենքերի չարագույժ շառաչ, մարդկային
Հեկեկանք, օգնության ճիչեր, շների կաղկանձ հուսահատ.-
Մոտենում էր այսպես հեռվից արշավանքը Արյան և Մահի,
Եվ նայում էինք մենք՝ ահից կարկամած, շնչներս պահած:

Իսկ դեմից, բլրի գագաթից, կանչում էր շեփորն անընդհատ,
Շեփորում էր մահու տագնապով՝ կոչելով նոցա հանդեսի,-
Եվ հոսում էին դեպի նա ամբոխները այդ տեղահան՝
Դեպի լյառն էին շտապում՝ Մահու ու Արյան մի ծեսի...

Ե

Հռինդով, լացով, աղմուկով, թնդալով մոտենում էր մեզ
Գլխավոր օղակն այդ ահեղ, հեղեղի նման թափորի.
Ջահակիր թափորից հետո, այրերից հետո սևազգեստ -
Զրահակիր բանակ էր դա մեծ, որ կռվի էր արշավում նորից:

Վիթխարի մի նժույգ նստած՝ ընթանում էր երթի առաջից
Հոլաձև մարդն այն ահեղ՝ ծածանած մի սև դրոշակ.
Խրխնջում էր նժույգը նրա, բայց նման էր հիվանդ բառաչի
Խրխնջոցը նրա նժույգի, որ քայլում էր դանդաղ և ուժատ:

Գլուխը՝ հագցրած ոտին՝ նայում էր շանթող աչքերով
Նժույգի ոտների մոտից, ճոճվելով մերթ ետ, մերթ առաջ.
Վառվում էր լապտերի նման, կապտավուն ժլատ մի հրով,
Շլինքին դրված մեքենան, հանելով տնքոց ու հառաչ:

Իսկ նրա ետևից, իր նման նժույգներ նստած և ձիեր,
Արշավում էր նրա շքախումբը՝ կազմելով ստվար մի բանակ.
Ձիերի վրա նստոտած կմախքներ էին ու դիեր՝
Ձեռներին սուսեր, զրահներ, հնամյա զենքեր ու դանակ:

Ընթանում էր մեկը՝ կմախքե նժույգի վրա ընկըղմած,
Անգլուխ, մի ոտը կտրած, ձեռքերը կապած կռնակին,
Բայց կապած ձեռքերի արանքում մի դաշույն ուներ նա պահած
Եվ փորձում էր նա դաշույնով խողխողել նժույգն իր տակի:

Հետևյալը... նիհար նժույգի ոսկորե նստուկին նստած
Խեղդամահ էր՝ լեղակի պես կապույտ իր լեզուն բերանից կախած.
Իր մռայլ պետի ետևից արշավում էր քայլքով նա վստահ,
Գնում էր կարծես անվեհեր՝ ելնելու կրկի՛ն կախաղան:-

Մյուսի իրանն էր միայն երևում, լոկ այդ, և մեկ էլ -
Մեջտեղից կոտրած մի սրունք, էլ ոչի՛նչ. արշավում էր այդպես.
Իսկ ո՞վ էր արդյոք այն մեկի ողնաշարը մեջտեղից թեքել -
Եվ դարձել էր նա հարցական նշանի նման մի պատկեր...

Ձիերից շատերի վրա, մարդկային թեկուզ հաշմանդամ
Կմախքի կամ մարմնի փոխարեն - պարզապես բազմել էին սեգ
Զըրահներ կամ սրեր ժանգոտած, մի դաշույն կամ փամփուշտ անգամ,
Մի ամբողջ նժույգի վրա - մի փամփուշտ կամ հին հրազեն...

Այդ նժույգ նստած հաշմանդամ այրերից շատերը սակայն
Ձիերի գավակին կապած, իբրև բեռ վսեմ կամ պարծանք -
Ավարներ էին տանում - այն փառավոր մարտերում հավաքած՝
Մխրճած գանգեր, սրունքներ՝ սրբելուց պսպղուն դարձած:-

Այս լեզուն կտրած, կուրացած, խեղդամահ ասպետը ահա
Շարել է նժույգի սանձին - մխրճած մատների մասեր.
Մի ուրիշը կրում էր ձեռքին կոնքերից շինած մի վահան,
Մի ասպետ փաթաթել էր մեջքին մի տրցակ կանացի մազեր:

Անցնում են, անցնում են անվերջ, գնում են շարքերով անծիր,
Կմախքե նժույգներ նստած, զրահներ հագած մահաշունչ.
Հնձվորներ են կարծես, որ դանդաղ դառնում են Եղեռնի հնձից,
Մանգաղի ու բահի փոխարեն հրազեն առած ու դաշույն:

Բայց ահա այդ կույր, հոշոտված, հաշմանդամ շքերթի միջում
Արշավում է՝ նստած տախտակե ձողերից շինած մի նժույգ -
Սևահեր, թխադեմ մի այր, որ կրակ ու բոց է շնչում,
Մի ձեռքին քնար ոսկելար, մյուսին՝ հրազեն մի զույգ:

Մի փոքրիկ մորուք նա ուներ, գալարուն սևասև մազեր,
Ծածկել էր թավիշե գլխարկ, և ուներ փողկապ փառահեղ,
Բայց նստուկը մերկ էր նրա, հանել էր զգեստներն ասես,
Որ տեսքը լինի երևի սրբազան իր դերին վայել:-

Իր խրոխտ դեմքին հակառակ, հակառակ առնական տեսքին՝
Երգում էր կերկերուն ձայնով նա քաղցրիկ, լորձունքոտ երգեր.-
Մենք լսում էինք զարմացած, նայելով առնական կրծքին,
Երբ տեսանք, որ նստուկը նրա բարձրանում ու իջնում է ներքև:

Փողային գործիք նվագող վարպետի այտերի նման
Ուռչում էր նստուկը նրա և իջնում, կրկին ու կրկին,-
Տեսնելով հրաշքն այս ցնցող - ա՜հ, մենք նո՛ր հասկացանք նրա
Ինքնագոհ ժպիտը - և խուլ, կաղկանձող թախիծը երգի...

«- Հըդահյո՜ւն, Հըդահյո՜ւն, Հըդահյո՜ւն»,- երգում էր նստուկով նա իր,
Խառնելով կանչին այդ - մահու հառաչանք, ատամի կրճտոց,-
Անտառից բարձրանում էր այնինչ աղաղակ ամեհի ու խոր,
Եվ երկինք էր հասնում այնտեղից տագնապով բարձրացող մի բոց:

Անտառից, խարույկի պես մեծ, շառայլ էր նետում դեպի վեր
Կարմրավուն, արնագույն մի բոց՝ այրելով հոնքերը լուսնի,
Եվ լսվում էին այնտեղից սուլոցներ, օգնության ճիչեր,
Ծառերի ճարճատյուն, հեկեկանք, քրքիջներ վայրի ու դժնի:

Եվ որքան գնում - ավելի ահեղ էր դառնում անտառից
Բարձրացող աղմուկն ահավոր, հեկեկանքը՝ աստղերին հասնող.
Ցերեկի պես լույս էր արդեն անտառից բարձրացող հրից,
Իսկ թափորը ձգվում էր էլի, ողողված շառայլով այդ նոր:

Թափորի մի ծայրը արդեն հասել էր բլրի գագաթին,
Որտեղից հնչում էր, կանչում այն շեփորը - անվե՜րջ, անընդհա՛տ,-
Եվ անցնում էին մեր դեմից, դեռ անցնում էին մահատիպ,
Գոսնելի ասպետներ ու այրեր, կազմելով խռիվ մի ընթացք:

Մենք վաղուց արդեն, նայելով թափորի ընթացքին այդ հորդ,
Էլ չէինք ջոկում իրարից այրերին շարեշար անցնող.-
Դժվար էր արդեն տարբերել նորերին՝ դեմքերից նախորդ,
Ընդհանուր մի գետ էր անցնում մեր դեմից արդեն, կամ մի ծով:

Դժվար էր արդեն տարբերել նրանցից մեկին մյուսից,
Զրահներն էին շատացել թերևս, կամ ձիերն էին ծեր.
Միևնո՛ւյն կերպարանքն էր արդեն բոլորինը, բոլորի՛ ուսից
Կախված էր զե՛նքը միևնույն,- և արդեն չկային անձեր:

Բայց հանկարծ ամբոխի մեջ այդ, հորձանքում այդ բութ ու անդեմ,
Բարբարոս թափորում այդ մթին, որ նման էր արդեն կոշմարի -
Մենք տեսանք կերպարանք երկու,- և պատեց մեզ վիշտ մի անդեղ,
Եվ կարծես վերացանք մենք մի պահ այդ արյան ու տենդի աշխարհից:

Գնում էր թափորի միջից մի արձան կարծես մարմարե.
Հասակը բարձր. քարե աչքերում թախիծ ու կորով.
Իր քարե շրթերով նա անկապ մի երգ էր փորձում բարբառել,
Երևում էր, որ Մա՛հն էր տեսել և Սարսափը նա իր աչքերով:-

Եղկելի էր որքան նստուկով նվագող քերթողն այն - այնքան
Հարգանք էր ներշնչում սրա կերպարանքը ամբողջ նայողին.
Իր կյանքում տեսած սարսափից նա դարձել էր արդեն խելագար,
Եվ ահից հանկարծ քարացել՝ կորցըրած թե՛ հույս, թե՛ ուղի:

Նա ո՛չ թե ինքն էր քայլում, այլ երթի ընթացքով տարված՝
Շարժվում էր, ինչպես մեքենա, ենթակա հորձանքի ուժին.
Երբեմն ցնցում էր նրան անհաղորդ, ներքին մի հարված -
Նա կանգնում էր մի պահ քարացած և նայում՝ լուսնոտի պես ուշիմ:

Եվ քայլում էր կրկին մարմարյա արձանի պես ուղիղ ու անթեք,
Նայելով ուղի՛ղ իր առջև՝ կույրերն են ինչպես միշտ նայում.
Ձեռքերը խավարին մեկնած՝ անսահման Եղեռնի հանդեպ
Շշնջում էր սարսափի բառեր և կրկնում մեռած մի անուն...

Նա հո՜ղ էր հայցում՝ խավարին կարկառած ձեռքով իր քարե,
Եվ լո՜ւյս էր հայցում խավարից՝ իբրև դեղ աչքերին իր կույր,-
Եվ մահու պես գունատ շրթերով շշնջում էր բառեր մարմարե,
Երազում էր խոնջենք ու արև և սիրո աղբյուրներ մաքուր:

Բայց վսեմ այդ խոհից հանկարծ դառնալով ուրիշ մի խոհի՝
Նա թակում էր գլուխն իր թափով, սկսում էր մարմինը ցնցել -
Եվ մաքուր, անբիծ շրթերից թորում էր լորձունք ամեհի,
Եվ դեմքի վրա այդ պահին նկարվում էին ալ բծեր...

Գնում էր նրա հետ մեկտեղ, համրաքայլ, քերթող մի ուրիշ.
Շինված էր կարծես նա մոմից, և դեմքը, որպես մագաղաթ.
Նրա ձայնը ելնում էր կարծես ժայռերում փորած ջրհորից՝
Ե՛վ մաքուր, ե՛ւ ջինջ էր այնքան, ինչպես ցողը՝ դաշտերում շաղած:-

Բայց մոմե այդ գունատ գուսանի թղթի պես ճերմակ շրթերից
Հորդում էր երգը հանկարծ - ամպրոպի, որոտի՛ պես թափով...
Եվ ո՞վ էր տվել այդքան ուժ, այդքան թափ ու շնորհ վերին
Այդ մոմե դեմքով գուսանին - և նետել նման մի թափոր...

Նա ե՛ւս, սարսափից քարացած այն քարե գուսանի նման,
Քայլում էր՝ հորձանքով տարված՝ իր ավագ ընկերոջ կողքին,
Եվ դեմքը նրա մոմեղեն, սփրթնած, գունատ, ինչպես մահ,
Մերթ ընդ մերթ բոցվում էր, կարծես մի ուրի՛շ արևի շողքից:

Արծաթե ափսեի վրա նա տանում էր բոցավառ մի սիրտ,
Որ բոսոր ցոլքեր էր ցանում խավարում այն սիրտ կեղեքող,
Եվ զուլալ, արծաթյա ձայնով երգում էր արևի մասին,
Իր գյուղի՜ արևի մասին, որ մորթել էին ցերեկով...

Երգում էր հերկերի մասին, դաշտերի մասին ու հողի,
Քրտինքն էր երգում գեղջուկի և նրա վաստակը արդար,-
Բայց փոխվում էր երգը հանկարծ և դառնում աղաղակ ոխի,
Եվ մոմե շրթերով քերթողի - սկսում էր նա նզովք կարդալ:

Պահերին այդ դեմքը նրա դառնում էր դժնի, արյունռուշտ,
Խռպոցի էր փոխվում ու ճիչի նրա ձայնը պայծառ ու մաքուր,-
Սևանում էր սիրտը մի պահ, դառնալով անհուր ու անուժ,
Եվ քարե ընկերոջ նման՝ քայլում էր նա էլ՝ ինչպես կույր:-

«- Ո՛վ տխուր ու խեղճ գուսաննե՛ր, նոխազնե՛ր, կյանքի բարբարոս,-
Բարբառեց Վարպետը հանկարծ՝ դառնալով նոցա ստվերին.
- Դուք կոչված էիք լինելու Լույսի ու Խնդությա՛ն փարոս,
Բայց սրտերը ձեր բոցավառ այն Ստի՛ն ողջակեզ բերիք»:

Եվ նա ցույց տվեց հեռևում, բլուրի գագաթին վառվող
Այն կրակը դժնի ու դեղին, որ վառվում էր անհուն տագնապով,-
Եվ ապա, դառնալով կրկին բարբարոս հորձանքով տարվող
Այրերին այն՝ ասաց իր սրտի բովանդա՛կ տխրությամբ ու թափով.

«- Դուք կարո՜ղ էիք Քերթության և Մտքի լուսե պարտեզում
Ճաշակել Ոգո՛ւ խնդություն՝ սնվելով խոհով ու բանիվ,-
Եվ երթում այս մութ ու դաժան կա՞ արդյոք ավելի՛ մեծ զոհ,
Քան հանճարը ձեր բոցավառ՝ մատուցած այս պի՛ղծ սեղանին»...

Եվ լռեց Վարպետը մռայլ, առաջին և վերջին անգամ
Մեր ամբողջ երթի ընթացքում շրթունքները իր բանալով,-
Մինչ մռայլ թափորին ձուլված, ոտքերով բոբիկ, արնաքամ
Հեռացան գուսաններն այն վսեմ՝ խելագար խնդալով ու լալով...

Զ

Կանչում էր այնինչ վերևից, բլուրի գագաթից, դժնի
Այն շեփորը ձայնով չարագույժ,- և գնում էր թափորը վերև,
Անցնում էր անվերջ՝ ողողված արնագույն ցոլքերով լուսնի,
Եվ գնում էին արդեն մերկ մանուկներ, կանայք և ծերեր:

Անցել էր արդեն թափորի գլխավոր հոսանքը ամբողջ,
Թափորի մի ծայրը վաղուց հասել էր բլրի գագաթին,
Որտեղից երկինք էր հասնում արդեն ալ, արնագույն մի բոց,-
Իսկ թափորը դեռ չէր վերջանում, դեռ գալիս էր - անվե՜րջ ու անթիվ:

Ներքևում անտառը արդեն ճարճատում էր հրով ընդհանուր,
Երկինք էր բարձրանում այնտեղից արդեն նո՛ր մի, ընդհանուր հրդեհ,
Եվ ռումբեր էին շառաչում, և թնդում էր բյուր թնդանոթ,
Եվ կրակը շենե՛ր էր ամբողջ սկսել երկինք շպրտել:

Դղրդում էր հողը արդեն ռումբերի շաչող որոտից,
Բովանդակ աշխա՛րհն էր արդեն սասանել մոլուցքից արյան,-
Լցվել էր տիեզերքն ամբողջ արդեն տոթ բույրով վառոդի,
Էլ չկար հեռու ու մոտիկ,- բայց թափորը երգում էր «Հարյավ»:

Կատարյալ բանակներ էին արշավում մեր դեմից արդեն,
Շտապում էին տագնապով կոնաձև բլուրն հասնելու,-
Եվ ահա վառվող անտառից սկսեց նոր մի գետ հորդել
Եվ հոսել, հոսել անընդհատ, նախիրի նման անգլուխ...

Երբ ռազմի շաչով-շառաչով, ցնցելով հնչուն ծնծղաներ,
Թմբուկներ խփելով տոնական, երգելով երգեր ռազմաճիչ,
Դոփելով՝ բանակներն անցան,- սկսվեց տրտունջ մի անել,
Հուսահատ հեկեկանք ու լաց, խելագար հառաչք ու քրքիջ:

Մեր դեմից անցնում էին արդ մանուկներ մեռյալ և ծերեր,
Հաշմանդամ սերունդներ ամբողջ՝ Եղեռնի հնձանին ընծա...
Նախիրներ էին անցնում հոծ, սարսափած կույրերի պես երեր,
Եվ ցանքսեր, արտեր ոսկեզօծ՝ դեռ ո՛չ մի ձեռքով չհնձած...

Եվ անցնում էին զորքերից ոտնակոխ արված պարտեզներ,
Հրդեհից մոխրացած հյուղեր, քաղաքներ մեռյալ և շեներ,-
Եվ գետեր՝ տապից չորացած, ցորյանի հրդեհված դեզեր,
Եվ գայլեր՝ մարդուց գազազած, և մկնե՛ր զառամ, և շնե՛ր...

Սրածված սերունդնե՜ր էին արդ անցնում, քաղաքներ քանդած,
Հեղեղի պես պրծած, տեղահան, գնում էր երկի՛ր մի ամբողջ,-
Անցնում էր արմատից պոկած, անխնա կտրած մի անտառ,-
Սարսափած նախիրի նման՝ սպանդից փախած մի ամբոխ...

Ամեհի լացով, աղմուկով, ոռնոցով անհույս ու մռայլ
Շարժվում էր ամբոխը դեպի այն բլուրը կարմիր, կոնաձև.-
Վերջանում էր երթը արդեն, երբ մենք է՛լ, ձուլվելով նրանց,
Քայլեցինք կամ կարծես թռանք՝ շյուղերի նման հողմածեծ:

Դիվական մի ձեռք էր կարծես թռցնում, քշում մեզ առաջ,
Եվ ահա, տարվելով այդպես, երբ լեռան գագաթը հասանք,-
Կանգնեցինք՝ մեր դեմ ծառացած պատկերի առջև շվարած.
Զառանցա՛նք էր պատկերն այդ կարծես, որ մեր դեմ փռված մենք տեսանք...

Բացվում էր բլուրի վրա մի անծայր, լերկ հարթավայր,
Ողողված կարմրավուն լույսով, որ դողում էր անվերջ ու պարում.
Իր բոսոր, արնավառ գույնով ներկելով շրջակայքը խավար՝
Վառվում էր բլուրի մեջտեղում մի հսկա, երկնահուպ խարույկ:

Կրակե օղակի նման բոցկլտում էր խարույկը կարմիր.
Բոցեղեն պարիսպ էր կարծես՝ Արքայի շուրջը քաշած:-
Այդ նրանց արքա՛ն էր գուցե, կամ՝ սերած Հրդեհի զարմից՝
Առաջնորդը նրանց կրակե, որ ցույցի էր ելել մարդաշատ:

Խարույկի մեջտեղում, ոսկյա մի գահի վրա ընկղմած,
Նստած էր Արքան այդ ահեղ, որ չուներ կերպարանք որոշ.
Մերթ թվում էր, թե դա - կրակե մի մարդ է՝ բռունցքը սեղմած,
Որ բռնել է սեղմած բռունցքում - մի փոքրիկ եռագույն դրոշ:

Բայց հաջորդ վայրկյանին արդեն փոխվում էր տեսքը նրա,
Եվ ահա - գահի վրա նույն - մի գայլի գլխով վարդապետ,
Սևասև վեղարը գլխին և դեղին ճակատի վրա -
Մի հսկա, շողշողուն ադամանդ, որ թե՛ խաչ է, թե՛ գունդ է, թե՛ նետ:

Փոխվում էր ապա նաև այդ կերպարանքը. հանկարծ նրա տեղ՝
Երևում էր դեղին մի կատու՝ աչքերում կրակներ ահի,-
Եվ թվում էր, թե դեմքը նա իր - ոսկեկար քողով է պատել,
Եվ նետը դարձել է նժար, և խաչը դարձել է մահիկ:

Նստած էր ոսկյա իր գահին կրակե Արքան այդ ահեղ,
Տեսիլքի նման մի դժնի, կերպարանքը մթին ու մռայլ,-
Եվ շուրջը նրա խարույկի, բոլորած մի պար խելահեղ,
Ցատկոտում էին ու պարում ամբոխները այն դիվահար:

Խարույկին ամենից մոտիկ, բոլորած շրջանն առաջին,
Թռչկոտում էին ու պարում մեր տեսած այրերն այն ճիվաղ,-
Հոլաձև կմախքն էր պարում, և ձայնով, նման բառաչի,
Երգում էր խաժադուժ մի երգ՝ սփռելով տառապանք ու վախ:

Նրա ձեռքը բռնած, նրա հետ, պարում էր անտառում հանդիպած
Խարույկի պահապանը գաճաճ և գուսանը ապա ռազմատենչ.
Պարում էր վարդապետը պարթև՝ շերեփը շրթերին հպած,
Եվ բոլոր ասպետնե՛րն ապա՝ աչքերում մոլուցք մի անշեջ:

Գնալով լայնանում էր, ուռչում շրջանակը այդ շուրջպարի.-
Բռնելով հարթավայրն ամբողջ, չարագույժ բոցերի ներքո,
Ահռելի տեսիլքի նման ելնելով կարծես խավարից՝
Մի ամբողջ ժողովո՛ւրդ էր պարում եղկելի ճիչով ու երգով:

Մանուկներ տկլոր, անատամ աղջիկներ, ծերեր հաշմանդամ,
Գլուխները բռնած ձեռներին, վայրենի լացով ու ճիչով,
Թռչկոտում էին ու պարում,- ցատկոտում էր կարծես մի անտառ,-
Եվ անցնում էինք մենք դանդաղ այդ պարող անտառի միջով...
«Հըդահյո՜ւն, Հըդահյո՜ւն,Հըդահյո՜ւն»,- ոռնում էր ամբոխը մոլի,
Կարկառած ձեռները վերև կամ դիմացը՝ դեղին Արքային,-
Երբ ճիվաղը հանկարծ այն ծանոթ, որ նման էր մարդակերպ հոլի,
Մորեխի պես օդում ցատկելով՝ մոտեցավ Արքայի գահին:

Մոտեցավ շարժումով հատու և կտրած գլուխն իր նետեց
Արքայի ոտքերի առջև, իբրև տուրք, կամ զոհ սրբազան,-
Եվ ամբոխը խռպոտ ճիչերով, ոռնոցով նրան հետևեց -
Բարձրացավ գանգերի մի բուրգ և բուրգը աստղերին հասավ...

Իսկ շուրջը վիթխարի այդ բուրգի, մշուշում, բռնած խոլապար,
Թռչկոտում էին ու պարում ավերված քաղաքներ ու շեներ,-
Եվ երթի ելած նրանց հետ՝ ամեհի խանդով, խոլաբար՝
Թռչկոտում էին ու պարում նախիրներ զառամ և շներ...

Եվ արդեն ոսկյա իր գահից բարձրացած բլուրի վրա՝
Կանգնել էր Արքան այն դեղին՝ հրդեհի նման մորուքով,-
Եվ փողի նման անողոք՝ մահագույժ շեփորը նրա
Կանչում էր, կանչում էր նրանց - դեպի նոր մի մեռյալ Երիքով...

Է

Այդ դաժան տեսիլքին ի տես՝ քայլերով երեր մենք փախանք,
Կտրեցինք հարթավայրն ամբողջ և իջանք անտառ մի ուրիշ,
Մինչ հասնում էր դեռ բլուրից մի լացի նման աղաղակ,
Ոռնում էր կարծես մի քաղաք՝ փախչելով հրից ու սրից:

Խավար էր անտառում այդ նոր, և ծառերը, կորած խավարում,
Կմախքներ էին կարծես սև, որ պարզած ոսկորե ձեռներ -
Մեզ բռնել էին կամենում, քաշքշում էին ու հրում
Եվ մահվան սառնություն բուրում, քրքջալով մտքերին մեր վեհ:

Հառաչում էին նրանք խուլ ձայներով, անեծք շշնջում,
Կամ կարծես օգնություն հայցում մոտեցող սրից ու հրից,-
Դեռ հասնում էին բլուրից սրերի շառաչ ու շաչյուն,
Դեռ շեփորը կանչում էր, կանչում այն Մահու և Արյան բլուրից:

Սարսափած փախչում էինք մենք անտառի միջով այդ խավար,
Այդ մռայլ ծառերի միջով, որ պարզած երերուն ձեռներ -
Մեզ թվում էին մի գալիք ահռելի սպանդի համար
Հանրային դամբանից ելած, հարություն առած մեռելներ:
Մեր ոտքերը դիպչում էին սուր, փշերի նման քարերի,
Ծառերի ճյուղերը՝ կանանց մատների նման գալարուն՝
Չանգռտում էին, արնոտում մեր դեմքերը,- և հին դարերից
Նախամա՛րդն էր արդեն արշավում՝ աչքերում մոլուցք ու արյուն:

Ժամանակը ե՛տ էր թռչում արդեն խուլ աշխարհի վրայով,
Մարդակերպ Կապի՛կն էր արդեն արշավում հետքերից մեր նորից,-
Եվ լուսինը, եդեմ ժպիտով ծառերի արանքից նայող,
Մեզ թվում էր վհուկ՝ հմայող, որ փրկում է ջրից ու հրից...

Սարսափած փախչում էինք մենք անտառի ծառերի միջով,
Եվ ամեն ծառի ետևից մեզ նայում էր արդեն մի հրեշ,
Մեզ արդեն ագռա՛վն էր ծաղրում իր լացի նման քրքիջով,
Եվ ամեն մի շրշյուն ու շշուկ մեզ գուժում էր պատիժ ու վրեժ:

Մեր հոգուց քերում էր մի ձեռք այն ամենը, որ տարիներ,
Կամ դարե՜ր էինք կուտակել՝ սերունդից սերունդ կրելով,-
Եվ գունատ ցոլքերը լուսնի մեզ թվում էին հուրիներ,
Արյունռուշտ, չարա՛չք հուրիներ՝ մարդու միս ու արյուն սիրող:-

Մենք երկար, երկար վազեցինք, սարսափից խելագար, անհույս,
Այդ մռայլ ու մութ անտառում կորցրած ուղի ու հավատ,-
Երբ հանկարծ ծառերի միջից երևաց երկնագույն մի լույս,
Որ աստղի նման փրկարար շողշողաց հեռվում այն խավար:

Հևիհև, արյունոտ ոտքերով, չանգռելով կուրծք ու երես,
Վազեցինք մենք լույսը դեպի, որ ցոլում էր ցոլքով մի մաքուր,-
Եվ ահա, վազքից շնչասպառ, քայլերով անուժ ու երեր,
Մոտեցանք անտառի եզերքին - և տեսանք կերպարանք մի հուր:

Մի մարդ էր գալիս դեպի մեզ՝ ոսկեզօծ լապտերը ձեռին.
Գունատ էր. հսկա ճակատով. երկնագույն աչքեր նա ուներ.
Լույսի պես սպիտակ դեմքին խաղում էր ժպիտ մի վերին,
Հայացքը թափանցում էր կարծես անսահման, անծիր հեռուներ:

Ողջունեց ժպիտով նա մեզ և ապա լապտերն հուրհուրան
Նա պահեց մի պահ մեր առաջ, իբրև աստղ, նշան լուսատու.-
Վիթխարի ճակատով այդ մարդու լապտերի ապակու վրա
Նկարված էր ոսկեթև մի աստղ և գրված էր պատգամ մի հատու:

Այդ լապտերը իր դեմ պահելով՝ նա հանեց մեզ մութ անտառից,
Մոլորվել էինք ուր արդեն՝ կորցըրած ուղի ու հավատ,-
Եվ այստեղ հրաժեշտ տվեց ինձ Վարպետը Մահու աշխարհի,
Որ գիտեր լոկ վիշտ ու չարիք և երգել էր դժոխքը խավար:

Արդ՝ անցել էինք արդեն մենք Անցյալի մռայլ եզերքից,
Լայնահուն աշխարհն էր իմ դեմ՝ ողողված հրով փրկարար,-
Այն ոսկյա լապտերի լույսով ես դարձա Գալիքի՛ երգիչ,-
Այդ լապտերը, ո՜վ Առաջնորդ, կփրկե աշխա՛րհը արար...
Никогда не отказывайся от своей мечты... "Когда чего-нибудь очень сильно захочешь, вся вселенная будет способствовать тому, чтобы желание твое сбылось.
Аватара пользователя
Meriko
Ночь
Ночь
Информация: Показать детали



Вернуться в Բանաստեղծություններ